ایساک یونانسیان،پژوهشگر مسایل قفقاز و ترکیه
به دنبال وقوع کشتارهای ارمنیان در امپراتوری عثمانی،که ارمنیان از آن به عنوان نخستین نسل کشی قرن بیستم یاد می کنند، مباحثی نیز از سوی جامعه ارمنیان و ارمنستان مطرح است که تحت عنوان پیامدهای حاصل از نسل کشی بررسی شده و با گذشت بیش از یکصد سال هنوز حل نشده باقی مانده است.از این رو در ذیل و با هفت پرده به این پیامدها خواهیم پرداخت.
پرده اول:
نابودی یک نسل از بهترین متفکرین،نویسندگان،شعرا و روشنفکران ارمنی
اولین حلقه از کشتارهای ارمنیان در امپراتوری عثمانی با دستگیری و اعدام حدود 1250 نفر از رهبران، نویسندگان، اندیشمندان،شعرا و سیاست مداران ارمنی در شب 23 آوریل 1915، در استامبول آغاز شد،این موضوع علاوه بر آن که جامعه ارمنیان را از رهبران و پشتیبانان معنوی خود تهی کرد، بلکه باعث شد تا یک نسل از بهترین متفکران و نویسندگان ارمنی نیز از بین بروند.
پرده دوم:
کاهش جمعیت ارمنیان در سرزمین های ارمنستان غربی.
مورخان ارمنی و اروپایی بر اساس آمارهای رسمی حکومت عثمانی و داده های ثبت شده در کلیساهای ترکیه که تولد،ازدواج و مرگ را در جامعه ارمنی ثبت می کردند،جمعیت ارمنیان امپراتوری عثمانی را تا قبل از سال 1915م،2/600/000 نفر ذکر می کنند. در حالی که پس از سال 1923م،این رقم به 60000 نفر کاهش یافته است. از این رو ارمنیان معتقدند بیش از 1/5 میلیون نفر در جریان نسل کشی کشته و بیش از 600/000 هزار نفر نیز مجبور به مهاجرت شده اند، این در حالیست که مورخان ترک ارقامی بسیار پایین تر از آن را ارایه می کنند.
در سال 2008 م.مراد بَردَک چی ،موّرخ و روزنامه نگار تُرک،بخش هایی از مدارک شخصی طلعت پاشا،یکی از اصلی ترین عاملان کشتار و نسل کشی ارمنيان در امپراتوری عثمانی را منتشر کرد.این گزارش که به دستور طلعت پاشا تهّیه شده بود،نزد همسر وی بوده و تنها چند ماه پیش از فوت او در سال 1982م از وی گرفته شده.
طلعت گزارش های روزانه ای را در خصوص وضعیّت ارمنیان در مراحل مختلف تبعید،وهم چنین کسانی که مورد مجازات های دیگری قرار می گرفتند،دریافت می کرده است.
بر اساس آماری که طلعت پاشا در یادداشت های روزانه خود نوشته، 1,150,000 ارمنی بین سال های 1915تا 1917م در امپراتوری عثمانی ناپدید شده اند.این رقم شامل بیش از صدهزار نفر از ارمنیانی است که در سال 1915م از امپراتوری عثمانی فرار کردند و اکثراً به دلیل قحطی یا بیماری در طول مسیر کشته شدند.ولی شامل ده ها هزار زنان و کودکان ارمنی ای نیست که جذب خانواده های مسلمان شدند،و یا برای هم گون سازی در یتیم خانه های دولتی نگه داری شدند.
گزارش طلعت در سال 1917م نشان می دهد تنها صد هزار ارمنی از برنامة به اصطلاح جابه جایی محّل سکونتشان جان سالم به در بردند.بر اساس گزارش طلعت،درنسل کشی ارمنیان،اکثر ارمنیانی که در قلمرو عثمانی زندگی می کردند،بین سال های 1915 تا 1917م کشته شدند،و یا در ایالات مختلف عثمانی،به منظور هم گون شدن با ساکنین آن مناطق،پراکنده شدند.
پرده سوم:
تصاحب کامل سرزمین ارمنستان غربی
در سال 1920م، هنگامی که معاهده سِور به امضاء متفقین(روسیه،بریتانیا و فرانسه) از یکطرف و ترکیه عثمانی از طرف دیگر رسید مقرر شد تا یک جمهوری مستقل ارمنی در ناحیه آناتولی شرقی ایجاد شود. طبق ماده88 معاهده سِور ترکیه می بایست ناحیه آناتولی شرقی یا شش ولایت ارمنی نشین ترکیه را تخلیه و استقلال جمهوری ارمنستان مستقل را به رسمیت می شناخت.اما با خروج نیروهای روسیه از ترکیه و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی که ارمنستان شرقی نیز استقلال خود را از دست داد مفاد این معاهده هرگز اجرا نشد و تا کنون ارمنستان غربی تحت حاکمیت ترکیه و با عناوینی چون مناطق کرد نشین یا آناتولی شرقی نامیده می شود.
پرده چهارم:
مصادره اموال و دارایی های ارمنیان
با یک برآورد ساده که در سال 1921م،و در جریان کنفرانس صلح پاریس صورت گرفت مشخص شد که بسیاری از ابنیه های تاریخی، فرهنگی،مدارس، منازل مسکونی،کارخانجات،و شرکت های متعلق به ارمنیان با ارزش تقریبی 326 میلیارد دلار امروز مصادره شده است.شاید جالب باشد تا بدانید در این لیست اماکن و اراضی چون کاخ ریاست جمهوری قبلی ترکیه،پایگاه هوایی اینجرلیک،فرودگاه شهر باسمان ترکیه، استادیوم ورزشی بشیکتاش،و اراضی میدان تقسیم استانبول و پارک گزی، که در گذشته گورستان تاریخی ارمنیان بوده است به چشم می خورد.
در این خصوص برخی مورخین معروف ترک نظیر سعید چِتین اوغلو،محمد پولاتِل و دکتر اوغور اومیت اونگور معتقدند که اقتصاد امروز ترکیه بر پایة اموال و دارایی هایی استوار شده که به زور از ارمنیان گرفته اند.همچنین سعید چِتین اغلو معتقد است که 35 درصد ثروت ملّی ترکیة کنونی،متعلّق به اموال و دارایی های مصادره شدة ارمنیان می باشد و این اموال بارها دولت های قبلی ترکیه را از ورشکستگی مالی نجات داده است، وی می گوید:
مدارک مالی موجود در وزارت دارایی ترکیه،نشان می دهد،در سال 1929م به دنبال رکود جهانی اقتصادی ،دولت ترکیه برخلاف سایر کشورها افزایش بودجه ای تا 300 هزار لیر داشته است.که از راه مصادرة اموال و دارایی های ارمنیان بدست آمده بود.
پرده پنجم:
انتقال اجباری کودکان یتیم شده به خانواده های ترک و کرد و ترک دیانت اجباری
یکی دیگر از تبعات نسل کشی ارمنیان را می توان به بازماندگان وکودکان یتیم ارمنی اشاره کرد که پس از نسل کشی ارمنیان به خانواده های ترک و کرد فروخته شدند.
در حد فاصل سال های 1914 تا 1922م. در جریان نسل کشی بیش از 500 هزار کودک ارمنی نیز کشته شده اند. عده ای نیز که جان سالم بدر بردند اما نتوانستند از ترکیه فرار کنند، بعنوان برده و کلفت به خانواده های ترک و کرد فروخته شدند.
بر اساس گزارش های سازمان های بین المللی حمایت از زنان و کودکان که پس از جنگ جهانی اول منتشر شده بیش از سی هزار کودک ارمنی در بازار برده فروشی معامله شده تا بعنوان نوکر در حرمسراها و کارگر بکار گرفته شوند در این خصوص زندگی نامه بیش از دو هزار دختر و پسر یتیم که بعدها توسط صلیب سرخ جهانی،انجمن های خیریه آمریکا و اروپا و سربازان متفقین، از خانه های مردم ترک و کرد و همچنین پنهان شده در جنگل ها جمع آوری و از ترکیه منتقل شدند در سازمان ملل متحد ثبت شده است.
در مجموع طبق گزارش موسسات امریکایی و اروپایی بیش از 110 هزار یتیم ارمنی از ترکیه نجات یافتند که در یتیم خانه های سوریه،لبنان،عراق و کشورهای اروپایی و امریکایی اسکان داده شدند.
در خصوص ارمنیان ترک دیانت داده شده آمار های مختلفی ارائه می شود اما مطالعه مقاله روزنامه زمان در 26 اکتبر 2006 که گفته های شیخ سعید رهبر دینی کردهای ترکیه و قهرمان مبارزات علیه مصطفی کمال آتاتورک در 1926م، را بر عهده داشت می توان به عمق فاجعه پی برد شیخ سعید گفته بود:
ارمنیان باقی مانده در ارمنستان غربی برای زنده ماندن و حفظ موجودیت خود راهی جز تغییر دین نداشتند و مهاجرت به سایر نقاط نیز برای آنها امکان پذیر نبوده.از این رو پس از نسل کشی بیش از پانصد روستای ارمنی واقع در ارمنستان غربی اجباراً مجبور به تغییر دین خود شده و در نتیجه از کشتارها مصون ماندند.روزنامه اکسیون چاپ استانبول در سال 2007م،تعداد این ارمنیان را 37000 خانوار ذکر می کند،و امروز از آن ها با عناوینی چون ارمنیان پنهان،یا ارمنیان مسلمان شده یاد می شود.
پرده ششم:
تخریب و نابودی ابنیه تاریخی،فرهنگی و باستانی ملت ارمنی یا نسل کشی فرهنگی
در خصوص تخریب بناهای تاریخی نیز باید گفت طبق گزارش سازمان یونسکو از 3200 ابنیه باستانی و تاریخی متعلق به ارمنیان بیش از نیمی از آن ها تخریب شده اند با نگاهی به این گزارش می توان فهمید که در سال 1915م،913 کلیسای فعال در ترکیه وجود داشت که از آن تعداد امروز 464 کلیسا کاملاً تخریب و محو شده و تعداد 252 کلیسا در حال تخریب کامل و 197 کلیسا نیز نیمه تخریب می باشد.کارشناسان امور نسل کشی معتقدند که ارمنیان علاوه بر نسل کشی فیریکی ،دچار نسل کشی فرهنگی نیز شده اند.
پرده هفتم:
تحریف تاریخ، تغییر اسامی شهرها و روستاهای باستانی ارمنستان غربی
دولت های متوالی ترکیه، بر پایۀ سیاست های پانتورانیستی و به منظور ادامۀ سیاست نسل کشی فیزیکی ملت ارمنی، شروع به تحریف و تغییر اسامی مکان ها در ارمنستان غربی کردند. حتی شاید بتوان شروع این روند را از 1878م و پس از عقد معاهدۀ سان استفانو دانست. در مادۀ 16 این معاهده، از ارمنستان و استانهای ارمنی نشین یاد شده اما پس از آن، در معاهدۀ برلین، ماده 61، که به ارمنستان اختصاص داده شده، کلمۀ ارمنستان حذف و فقط نام استانهای ارمنی نشین ذکر شده است. حکومتهای ترکیه به این نیز بسنده نکردند و به جای ارمنستان غربی کلمۀ ترکیۀ شرقی،آناتولی شرقی یا کردستان را رواج دادند. بدین ترتیب، در 1878م، حکومت ترکیه با ارسال تلگرام های محرمانه برای استاندارهای خود آنها را از کاربرد کلمۀ ارمنستان در مکاتبات خود منع کرد و همچنین در مطبوعات نیز استفاده از کلمۀ ارمنستان ممنوع شد. پیگیری این مسئله از سوی حکومت عثمانی در 1890م عمق بیشتری یافت، زمانی که حکومت های ترک در صدد برنامه ریزی کشتار و نسل کشی ملت ارمنی بودند.
در تاریخ 1912 ـ 1914م، زمانی که بر پایۀ مذاکرات روسیه و حکومت ترکیه قرار است اصلاحاتی در ارمنستان غربی صورت پذیرد، مجدداً به چنین مسئله ای بر می خوریم به طوری که در 26 ژانویه 1914م، در توافق نامه ای که بین روسیه و حکومت ترکیه به امضا می رسد و در اثر فشار حکومت ترک های جوان به روسیه، کلمۀ آناتولی شرقی جایگزین کلمۀ ارمنستان می شود.
دولت ترک های جوان پس از نسل کشی ارمنیان، در 1915م، اقدام به از بین بردن تمامی آثاری که از ارمنیان در دوران های مختلف تاریخی در این منطقه به وجود آمده کردند. از جملۀ این اقدامات تغییر اسامی اراضی اشغالی از ارمنی به ترکی است به نحوی که اسامی ارمنی یپراد، آرازانی، بِرکری گُوگُووید،آرارات، به:
کارا سو، موراد سو، مالازگیرد، بایازید و آغری داغ تغییر داده شده است.