Կլոր Սեղանին Մասնակիցները Շեշտեցին Հիւսէյն Պըն Ալիի Մարդկայնական Արժէքները Եւ Քրիստոնեայ-Իսլամ Համակեցութեան Կարեւորութիւնը
(ԱԶԴԱԿ ՕՐԱԹԵՐԹ) Իւրայատուկ կարեւորութիւն ունեցող ձեռնարկ մըն էր ՀՅԴ Լիբանանի Հայ դատի մարմինին կազմակերպած կլոր սեղանը` Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրածներուն ապաստան տալու գծով Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալի Հաշեմիի հրապարակած ֆաթուայի 100-ամեակին առիթով: Կլոր սեղանը, որ տեղի ունեցաւ երէկ` երկուշաբթի, 11 դեկտեմբերին, երեկոյեան ժամը 7:00-էն սկսեալ, Ազգային առաջնորդարանի «Երջօ Սամուէլեան-Եռագոյն» սրահին մէջ, հիմնականօրէն շեշտը դրաւ իսլամ-քրիստոնեայ համակեցութեան վրայ:
Ներկայ էին Արամ Ա. Վեհափառի ներկայացուցիչները, Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Շահէ եպս. Փանոսեան, ՄԱՀԱԵՄ-ի նախագահի ներկայացուցիչ վեր. Սողոմոն Քիլաղպեան, ասորի ուղղափառներու համայնքի Լեռնալիբանանի առաջնորդ Ժորժ Սալիպա եպիսկոպոս, ասորի ուղղափառ համայնքի Պէյրութի առաջնորդ Իքլիմոս Տանիէլ Քուրիէ եպիսկոպոս, յոյն ուղղափառ համայնքի Պէյրութի առաջնորդ Էլիաս Աուտէ եպիսկոպոսի ներկայացուցիչը, մեծ թիւով իսլամ շէյխեր եւ քրիստոնեայ հոգեւորականներ, վարչապետ Սաատ Հարիրիի ներկայացուցիչ, երեսփոխան Աթեֆ Մաժտալանի, արտաքին գործոց նախարար Ժըպրան Պասիլի եւ պաշտպանութեան նախարար Եագուպ Սարրաֆի ներկայացուցիչ Միշել Տը Շատարեւեան, ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչ, երեսփոխան Յակոբ Բագրատունի, զբօսաշրջութեան նախարար Աւետիս Կիտանեան, Լիբանանի մէջ Հայաստանի դեսպան Սամուէլ Մկրտչեան, երեսփոխաններ Սելիմ Քարամ, Ղասսան Մուխայպեր եւ Ահմետ Ֆաթֆաթ, Պուրճ Համուտի քաղաքապետ Մարտիկ Պօղոսեան, Այնճարի քաղաքապետ Վարդգէս Խօշեան, Լիբանանի մէջ Սէուտական Արաբիոյ հիւպատոս Սուլթան Ֆարրաժ Սպէյհի, նախկին նախարար Նիքոլա Սահնաուի, մեծ թիւով քաղաքական գործիչներ, պետական պաշտօնեաներ, ակադեմականներ, լրագրողներ, միութիւններու ներկայացուցիչներ եւ նիւթով հետաքրքրուողներ:
ՀՅԴ Լիբանանի Հայ դատի մարմինին անունով բացման խօսքը արտասանեց եւ կլոր սեղանը վարեց Սէրուժ Աբիկեան: Ան` խօսելով Մեքքայի Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալիի յայտնի Ֆաթուային 100-ամեակին մասին ըսաւ, որ անիկա կը ներկայացնէ մարդկայնականութեան ամէնէն բարձր արժէքները: Շերիֆ Հիւսէյն պըն Ալի եղած է Օսմանեան կայսրութեան դէմ արաբական յեղափոխութեան ջատագովն ու ռահվիրան, ձգտած է արաբական միասնական պետութեան ստեղծման, եւ գլխաւորաբար իր գործունէութեան եւ գաղափարներուն պատճառով Օսմանեան կայսրութիւնը հալածանքի ենթարկած է թրքացման քաղաքականութեան դէմ դնող արաբ ազգայնական եւ ազատական գործիչները: Այս քաղաքականութեան ցայտուն դրսեւորումներէն մէկն էր 6 մայիս 1916-ին Պէյրութի եւ Դամասկոսի մէջ արաբ անկախական գործիչներու կախաղան բարձրացումը: Սէրուժ Աբիկեան առիթը յարմար նկատելով անգամ մը եւս շեշտեց 6 մայիսը իբրեւ Լիբանանի Նահատակաց եւ պաշտօնական արձակուրդի օր վերահաստատելու անհրաժեշտութիւնը: Այնուհետեւ ներկայացուց օրուան զեկուցաբերները` Թրիփոլիի եւ հիւսիսային Լիբանանի միւֆթի շէյխ դոկտ. Մալեք Շաար եւ Յորդանանի հաշեմական արքունական դիւանի ու յորդանանեան զինեալ ուժերու խորհրդատու, մտաւորական դոկտ. Պաքր Մաժալին:
Առաջին անգամ խօսք առաւ դոկտ. Պաքր Մաժալի, որ նախ շնորհակալութիւն եւ գնահատանք արտայայտեց ՀՅԴ Լիբանանի Հայ դատի մարմինին` Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալիի Ֆաթուային 100-ամեակին առիթով նման ձեռնարկի կազմակերպման համար: Այնուհետեւ զեկուցաբերը իրեն հետ բերած պատմագիտական աղբիւրներու հիման վրայ ներկայացուց Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալիի կեանքը եւ հայերուն ներկայութիւնը Յորդանանի մէջ: Ըստ զեկուցաբերին, Հիւսէյն Պըն Ալին միշտ եղած է արաբական ազգային-ազատագրական պայքարի ներկայացուցիչ, սակայն միշտ ալ յուսախաբութիւններու ենթարկուած է արաբական միասնականութեան եւ անկախացման ծրագիրներուն դէմ հիւսուած դաւադրութիւններուն պատճառով: Միջազգային կայսերապաշտութեան կողմէ հիւսուած այդ դաւադրութիւններուն առաջինը «Սայքս-Փիքօ»-ի համաձայնագիրին ստորագրումն էր, որ արաբական աշխարհը բաժան-բաժան ըրաւ, երկրորդը Պալֆուրի խոստումն էր, որով հրեաներուն կը խոստացուէր հայրենիք մը` պատմական Պաղեստինի հողերուն վրայ, իսկ երրորդ դաւադրութիւնը եղաւ, երբ ֆրանսական հոգատարութեան իշխանութիւնները 1921-ին Դամասկոսի մէջ ճզմեցին Արաբական մեծ յեղափոխութիւնը:
Դոկտ. Պաքր Մաժալի իր զեկուցումին մէջ շատ մեծ կարեւորութեամբ անդրադարձաւ Հայոց ցեղասպանութենէն ճողոպրածներուն օգնութեան ձեռք մեկնելու կոչ ուղղող` Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալիի նշանաւոր ֆաթուային` նշելով միաժամանակ, որ այս ֆաթուան ուղղուած էր Ֆայսալ եւ Ապտել Ազիզ Ժարպա իշխաններուն, որոնք 1917-ին կը գտնուէին այսօրուան հարաւային Իրաքի շրջաններուն մէջ: Այն ժամանակ հայ գաղթականները արդէն սկսած էին հասնիլ այդ շրջանները, եւ ֆաթուան մեծ օգտակարութիւն ունեցաւ հայութեան մնացորդացը փրկելու իմաստով: Հիւսէյն Պըն Ալի նոյնիսկ Կիպրոս աքսորուած շրջանին շարունակեց իր լաւ յարաբերութիւնները հայութեան հետ եւ մնայուն կապի մէջ եղաւ Հայ առաքելական եկեղեցւոյ ներկայացուցիչներուն հետ, ասոր դիմաց` հայերը միշտ ալ երախտապարտ մնացին այս մեծ հայասէր ղեկավարին, եւ նոյնիսկ, ըստ արաբական աղբիւրներուն, ֆրանսական տիրապետութեան դէմ 1921-ի Արաբական մեծ յեղափոխութեան ընթացքին, ՀՅԴ Եգիպտոսի կառոյցի ներկայացուցիչներէն Կարապետ անունով գործիչ մը զինեալ օժանդակութիւն առաջարկած է յեղափոխութեան:
Միւֆթի շէյխ Մալեք Շաար նախ յատուկ շնորհաւորական խօսք ուղղեց ընդհանրապէս բոլոր լիբանանցիներուն եւ յատկապէս քրիստոնեաներուն` ամանորեան տօներուն առիթով: Ապա շնորհակալութիւն յայտնեց Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Շահէ եպս. Փանոսեանին, որ իր հոգատարութեան յանձնած է Թրիփոլիի հայ համայնքը:
Շէյխ Մալեք Շաար ընդգծեց, թէ որպէսզի լաւապէս ըմբռնենք Մեքքայի Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալիի Ֆաթուային մարդկայնական խորքը, պէտք է թափանցենք Քուրանի ուսմունքներուն եւ Մոհամետ մարգարէի վարքագրութեան խորքը: Քուրանի մէջ մարդը Աստուծոյ մեծագոյն ստեղծագործութիւնն է եւ հիմնական դատը: Անոր համար ղրկուած են մարգարէները եւ միաստուածեան կրօնները: Իսկ մարդը մեծարուած եղած է պարզապէս իր մարդ ըլլալուն համար` անկախ իր կրօնէն, ազգէն եւ տեսակէն: Ըստ իսլամական կրօնին, Աստուծոյ կողմէ մարդ անհատի մեծարման առումով գլխաւոր արժէքը մարդուն ազատութիւնն է, իսկ կրօնի մէջ պարտադրանք չկայ: Աստուած Քուրանին մէջ ըսած է, թէ «Գիրքի հետեւորդները, այսինքն` հրեաները եւ մանաւանդ քրիստոնեաները ամէնէն մօտն են իսլամներուն:
Շարունակելով ներկայացնել կրօնական այն սկզբունքները` որոնցմէ Շերիֆ Հիւսէյնը ազդուած է իր նշանաւոր ֆաթուան ուղղած ժամանակ, շէյխ դոկտ. Մալեք Շաար նշեց, որ կրօնի եւ յարանուանական տարբերութիւնները պէտք չէ ազդեն մարդոց միջեւ սիրալիր յարաբերութիւններուն վրայ: Ասիկա ակնյայտ երեւոյթ եղած է արաբական-իսլամական տիրապետութեան ամբողջ 1400 տարուան ընթացքին, երբ իսլամական խալիֆայութեան մէջ տիրած է այլակրօններու նկատմամբ հանդուրժողականութիւն: Ուրեմն, Մոհամետ մարգարէէն սկսեալ իսլամներուն եւ քրիստոնեաներուն միջեւ յարաբերութիւնները կարգաւորուած են հետեւեալ սկզբունքներուն հիման վրայ. կրօնի եւ դաւանանքի ազատութիւն, կրօնի մէջ պարտադրանք չկայ, արդարութիւն եւ հաւասարութիւն:
Եւ ինչպէս որ Մեքքայի Շերիֆ Հիւսէյն Պըն Ալին հայերու նկատմամբ իր մարդասիրական կեցուածքին հարցով ազդուած էր իսլամական վերոյիշեալ սկզբունքներէն, նոյնպէս ալ, ըստ միւֆթի Շաարին, ազդուած էր նաեւ օսմանցի Սուլթան Սելիմը, որ երբ գրաւեց Միջին Արեւելքի արաբական երկիրները, յատուկ ֆերմանով մը Երուսաղէմի մէջ քրիստոնեաներուն ամէն տեսակի ազատութիւն տուաւ: Ան Երուսաղէմի մէջ բոլոր քրիստոնեաներուն հոգատարութիւնը յանձնեց Երուսաղէմի հայոց պատրիարքութեան:
Կլոր սեղանի հիմնական զեկուցումներուն ներկայացումէն ետք առիթ տրուեցաւ ներկաներուն, որ իրենց կարծիքները արտայայտեն նիւթին շուրջ:
Այնուհետեւ ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչ, երեսփոխան Յակոբ Բագրատունի ՀՅԴ Լիբանանի Հայ դատի մարմինին յուշանուէրները յանձնեց երկու զեկուցաբերներուն, իսկ դոկտ. Պաքր Մաժալի նոյն առիթով յուշանուէր յանձնեց երեսփոխան Բագրատունիին:
محاضرة للطاشناق عن فتوى الشريف حسين بإيواء الأرمن الناجين من الإبادة
وطنية – أقامت لجنة الدفاع عن القضية الأرمنية – حزب الطاشناق محاضرة بمناسبة مئوية فتوى شريف مكة حسين بن علي الهاشمي بإيواء الأرمن الناجين من الإبادة في قاعة مطرانية الأرمن الأرثوذكس في برج حمود، بمشاركة مفتي طرابلس والشمال الشيخ مالك الشعار ومستشار الديوان الملكي الهاشمي الأردني الدكتور بكر المجالي، في حضور ممثل الرئيس سعد الحريري النائب عاطف مجدلاني، وزير السياحة اواديس كيدانيان، السفير الأرمني صاموئيل مكردشيان، ممثل السفير السعودي القنصل سلطان السبيعي، أمين عام حزب الطاشناق النائب هاكوب بقرادونيان، النواب: غسان مخيبر، سليم كرم واحمد فتفت، الوزير السابق نقولا الصحناوي، ممثل كاثوليكوس الارمن لبيت كيليكيا آرام الاول، مطران الارمن الارثوذكس شاهيه بانوسيان،القس سوغومون كيلاغبيان عن الكنيسة الانجيلية، راعي أبرشية جبل لبنان وطرابلس للسريان الأرثوذكس المطران جورج صليبا، متروبوليت بيروت للسريان الأرثوذكس المطران دانيال كورية، ممثل متروبوليت بيروت للروم الارثوذكس المطران الياس عودة نيكتاريوس خيرالله، وممثلين عن الاحزاب والمنظمات الطلابية اللبنانية وعدد من الأكاديميين والمثقفين وحشد من الفاعليات الإقتصادية والإجتماعية والمدنية والمهتمين.
أبيكيان
وألقى سيروج أبيكيان كلمة لجنة الدفاع عن القضية الأرمنية قال فيها: “إنها فتوى الشريف حسين بن علي ملك الحجاز وملك العرب، قائد الثورة العربية ضد الإحتلال العثماني التركي، حين دعا من خلالها جميع المسلمين في المنطقة، قادة كانوا أو أفرادا، مساندة الأرمن الناجين من الإبادة الجماعية على يد المحتل نفسه، أي السلطنة العثمانية، وطلب معاملتهم معاملة أنفسهم، وكان ذلك عام 1917، أي منذ مئة عام”.
وأضاف: “ما أشبه اليوم بالأمس. توفي الشريف حسين بن علي عام 1931، وتطبيقا لوصيته وحبه لأرض فلسطين دفن في القدس. اليوم وبعد إعلان فلسطين دولة يهودية، ها هم اليوم يعلنون القدس والتي هي مهد الحضارات عاصمة لهذه الدولة اليهودية، أو ليست هذه إبادة جماعية لنا أيضا؟. نحن نقول القدس لنا، لجميع المسيحيين والأرمن والمسلمين وهي عاصمة فلسطين الأبد”.
ودعا “بمناسبة اليوم العالمي للابادة الجماعية وتكريم ضحاياها الجميع، الى إحياء اليوم العالمي للابادة كل عام وذلك لرفع مستوى الوعى عند شعوبنا وحمايتها من ابادات جماعية مستقبلية”.
المجالي
ثم شدد الدكتور المجالي في كلمته على “أهمية فتوى شريف مكة حسين بن على الهاشمي الذي دعا الى احتضان الناجين من الارمن المضطهدين من الابادة”.
وأشار الى أن “الفتوى كانت موجهة الى الأمراء فيصل وعبد العزيز في عام 1917 في العراق، وفي تلك المرحلة بدأ الارمن الناجون يصلون الى البلاد العربية وهذه الفتوى اتت لانقاذ الشعب الارمني”.
أضاف: “إن شريف مكة حسين بن علي الهاشمي كانت له علاقات متينة ومستمرة مع الشعب الأرمني ومع الكنيسة الأرمنية حتى حين كان منفيا في قبرص، بالمقابل ظل الشعب الارمني ممتنا لهذا الزعيم المحب للأرمن والمساند لقضيتهم”.
وأعطى الدكتور المجالي شواهد حية من تلك الحقبة التاريخية المهمة وحدد بالاسماء والتواريخ وجود الارمن في الاردن واستقرارهم في البلاد العربية.
الشعار
واستهل المفتي الشعار كلمته مهنئا “اللبنانيين عموما والمسيحيين خصوصا بقرب حلول الاعياد المجيدة”، وقال: “اسمحوا لي ثانية أن أتقدم بشكر وامتنان كبيرين لرأس الطائفة الأرمنية الكريمة ولأخي مطرانها الذي أولاني محبة خاصة حيث عهد إلي أن أكون ضمير أبنائه في طرابلس والشمال، حيث لا مطران لهم، وشعرت بذلك بسعة أفقه وعقله المستنير الذي أدرك أن القاسم المشترك بين أبناء المسؤولية الدينية على اختلاف المذاهب والطوائف مساحة كبيرة، كما شعرت أن أصحاب المسؤولية الدينية تتعدى مهمتهم ومسؤوليتهم إقامة الشعائر الدينية حتى يكونوا مثلكم رمزا وطنيا وفكرا وثقافة إنسانية وأن نمثل وإياكم صمام الأمن للمجتمع الذي نعيش فيه ورمزا للمستقبل الذي نرنو إليه ونتطلع إليه”.
وأكد أنه “من أجل فهم فتوى شريف مكة حسين بن علي الهاشمي علينا ان نرى بعمق الإنسانية، يجب أن نلاحظ بعمق في تعاليم القرآن وسلوك النبي محمد. الانسان في القرآن هو اعظم المخلوقات عند الله، وقد أرسل الله الأنبياء والرسل والديانات التوحيدية واحترام الانسان لكونه مخلوقا، بغض النظر عن طائفته ودينه وأمته. ووفقا للدين الإسلامي، القيمة الرئيسية هي بمعنى تكريم الفرد من الله بالتنعم بالحرية الإنسانية وعدم إجبار في الدين”.
وأشار إلى أن “الخلافات الدينية والطائفية لا ينبغي أن تؤثر على العلاقات بين الناس. وكان هذا واضحا في فترة 1400 سنة من الهيمنة العربية الإسلامية، عندما كانت الخلافة الإسلامية تتمتع بالتسامح تجاه الآخرين. وهكذا، فإن العلاقة بين الإسلام والمسيحية من النبي محمد تستند إلى المبادئ التالية: حرية الدين والمعتقد، المساواة، لا يوجد إجبار في الدين”.
وختم بأن “الشراكة الحقيقية وفق الاسلام تكمن في المشاركة في الاحزان والافراح والاعياد”.
وفي ختام المحاضرة كانت مداخلات من الحضور، ثم قدم النائب بقرادونيان درعا تكريمية الى كل من المفتي الشعار والمستشار المجالي عربون شكر وتقدير.
nna-leb.gov.lb