Դաշնակցությունը և Ֆրանսիայի հայ համայնքը միշտ ակտիվ են եղել
(arfd.info/hy) ՀՅ Դաշնակցությունը մասնակցել է Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագծի նախապատրաստմանը և աշխատել անհատ պատգամավորների հետ: Այս մասին իր հարցազրույցում տեղեկացնում է Ֆրանսիայի ՀՅԴ Հայ դատի հանձնախմբի անդամ Հրաչ Վարժապետյանը:
-Ֆրանսիայի Սենատը հոկտեմբերի 14-ին վերջապես ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը, որը Ֆրանսուա Օլանդի նախընտրական խոստումն էր, երբ 2012-ին Սահմանադրական խորհուրդը հակասահմանադրական ճանաչեց խորհրդարանի երկու պալատների հավանությանն արժանացած նմանատիպ օրինագիծը: «Հավասարություն և քաղաքացիություն» կոչվող օրենքի համապատասխան պարբերությունը լայն քննարկումների արդյունքում է մշակվել, Դաշնակցությունը մասնակցե՞լ է այդ գործընթացին:
– Այո, նախագահական ընտրությունների ժամանակ սա Ֆրանսուա Օլանդի նախընտրական խոստումն էր: Հիշում եք հավանաբար, որ այս օրենքի ընդունումը Նիկոլա Սարկոզիի օրոք ձախողվեց, երբ Թուրքիան դիմեց Սահմանադրական խորհրդին, որը հակասահմանադրական ճանաչեց Ֆրանսիայի խորհրդարանի երկու պալատների հավանությանն արժանացած օրինագիծը:
Նախագահ Օլանդը, սակայն, իր նախընտրական խոստումը հարգեց, այսինքն՝ մեկ անգամ ևս գնաց Ազգային ժողով, այնտեղից Սենատ, վերջինս էլ վավերացրեց: Ըստ կարգի՝ Սենատը պետք է այն վերադարձնի Ազգային ժողով, որը կհաստատի օրինագիծը, քանի որ արդեն վավերացրել է՝ գրեթե միաձայն: Թուրքիան գուցե մեկ անգամ էլ բողոքով դիմի Սահմանադրական խորհուրդ, եթե դիմի, ապա կա համոզմունք, որ այս օրինագիծն արդեն իսկ համապատասխանում է Ֆրանսիայի Սահմանադրությանը: Գիտեք, որ նախկինի համեմատ եղան փոփոխություններ. նախկին օրինագծում միայն Հայոց Ցեղասպանության ժխտման հարց կար դրված, իսկ այստեղ՝ բոլոր ցեղասպանությունների: Նոր օրինագծում կա մի նրբություն, որին պետք է մամուլն ուշադրություն դարձնի, այն է՝ խոսքը վերաբերում է Ֆրանսիայի կողմից ճանաչված ցեղասպանություններին, իսկ դրանք երկուսն են՝ հրեական Հոլոքոստ և Հայոց ցեղասպանություն: Սա բառախաղ չէ, այլ Ֆրանսիայի Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու համար է արված: Նախկինի համեմատ մեկ տարբերություն ևս կա. առաջին օրինագիծն առաջարկվել էր պատգամավորի կողմից, սա՝ կառավարության, ինչը, բնականաբար, տարբեր կշիռների մասին է հուշում:
Ձեր հարցին անդրադառնալով ասեմ, որ կառավարության մշակած օրինագծի նախապատրաստման առաջին իսկ վայրկյանից մինչև վերջին՝ հաջողության պահը Դաշնակցությունն ուղղակիորեն մասնակից է եղել այդ հանձնախմբի աշխատանքին: Դաշնակցության կողմից մասնակցում էր Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների համակարգող խորհրդի համանախագահ, ՀՅԴ Բյուրոյի անդամ Մուրադ Փափազյանը: Բնականաբար, որպես կուսակցական նրա այնտեղ լինելը Դաշնակցության ներկայության մասին է խոսում:
Բոլոր փուլերում՝ նույնիսկ օրենսգետների, փաստաբանների հետ բոլոր խորհրդակցություններում, համակարգումներում Դաշնակցությունը և համայնքը ներկա են եղել: Սա Ֆրանսիայում հայ համայնքի քաղաքական ներկայության և քաղաքական կշիռ ունենալու ցուցանիշ է: Եվ սա մեր թշնամիներին՝ Թուրքիային և Ադրբեջանին ավելի շատ կմղի հակազդման քայլերի ու նրանք Ֆրանսիայի հայ համայնքին կդիտարկեն որպես իրենց գլխավոր թիրախի: Էրդողանն ինքը հայտարարել էր՝ «Սփյուռքը մեր միակ թշնամին է»: Իսկ Սփյուռքի մեջ առաջին հերթին Ֆրանսիան: Հենց այս պատճառով է, որ Թուրքիային այդքան նեղացնում են մեր սերտ հարաբերությունները Ֆրանսիայի իշխանությունների հետ, այս դեպքում՝ Նախագահ Օլանդի:
– Ենթադրում եմ, որ առանձին պատգամավորների հետ ևս պետք է աշխատանք տարած լինեք, այլապես օրինագծի ընդունումը հերթական անգամ կարող էր ձախողվել:
– Ազգային ժողովում օրինագիծն ընդունվեց միաձայն, Սենատում կողմ քվեարկածները մեծ թիվ էին կազմում՝ 156 կողմ, 146 դեմ: Իսկ դեմ քվեարկածն այսօր ընդդիմադիր աջակողմյան խմբակցությունն էր, ընկերվարական և ձախակողմյան կուսակցությունը հիմնականում մեկ մարդու պես հետևեց իր ուժի քաղաքական թելադրանքին: Աջակողմյան խմբակցության մեջ, սակայն, կան այնպիսիք, որոնք Հայ դատի Ֆրանսիայի հանձնախմբի բարեկամներն են, որոնց հետ անմիջական կապ կա: Նրանց հետ է, որ աշխատել և հույս էինք դրել: Բոլոր բարեկամները, որ ունենք նաև աջակողմյան կուսակցության մեջ, իրենց հերթին քվեարկեցին: Խմբակցությունն էր, որ չքվեարկեց այդ կերպ, քանի որ չուներ կուսակցական համապատասխան թելադրանք: Աշխատանքը թե՛ խմբակցություններում, և թե՛ անհատ պատգամավորների հետ միշտ էլ կա: Եվ այնպես չէ, որ երբ օրինագծի հետ կապված դիմելու անհրաժեշտություն կա, այդ ժամանակ ենք աշխատում: Ոչ, կապը միշտ էլ կա համայնքի հետ, որից Դաշնակցությունն անջատ չէ, այս կետի շուրջ համայնքը համախմբված է: Սա մեր հաջողության հիմնական գրավականներից մեկն է: Այս իմաստով ներքին դասավորումներ են կատարվել, թե հայկական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներից ո՛վ ո՛ր հատվածի և պատգամավորի հետ պիտի աշխատի:
– Հնարավո՞ր է, որ Թուրքիան դարձյալ դիմի Սահմանադրական խորհուրդ, կա՞ երաշխիք, որ Սահմանադրական խորհուրդը նորից չի տրվի թուրքական գայթակղությանը: Այս սցենարը հաշվի առնվո՞ւմ է, հակազդման միջոցներ նախատեսվո՞ւմ են:
– Մեր կողմից չեն կարող լինել հակազդող քայլեր, քանի որ մեր աշխատանքը խորհրդարանի ուղղությամբ է, իսկ այն հաշվետու է ժողովրդին: Եվ որպես Ֆրանսիայի քաղաքացի մեր իրավունքն է այս հարցը հետապնդելն ու մինչև վերջ տանելը: Եթե խորհրդարանը, Սենատը մերժած լինեին, մենք ցույցեր կկազմակերպեինք, ինչպես որ նախապես արել ենք: Բայց, քանի որ վավերացվել է, ուստի Թուրքիան միայն Սահմանադրական խորհուրդ կարող է դիմել, որի գործունեությանն ամեն տեսակ միջամտությանը դեմ ենք, քանի որ այն երկրի գերագույն հաստատությունն է, և որը անգամ Ֆրանսիայի նախագահից է վեր: Որպես երկրի քաղաքացի այստեղ ճնշման ոչ մի միջոց չունենք: Թուրքիան է, որ քաղաքական և միջազգային միջոցներով փորձում է ճնշում գործադրել ոչ թե Սահմանադրական խորհրդի, այլ Ֆրանսիայի՝ երկրի քաղաքական ղեկավարության վրա: Կրկնում եմ՝ մենք որպես համայնք Սահմանադրական խորհրդի վրա ճնշում բանեցնելու որևէ խնդիր չունենք, քանի որ մեր գործը խորհրդարանի հետ է՝ ժողովրդի ներկայացուցչության: Եթե Սահմանադրական խորհուրդը չմնաց իր բարձրության վրա… Մյուս կողմից կա երաշխիք, որ նա կմնա, քանի որ այսքան ուշացում եղավ, նախապատրաստական աշխատանքը, որը տարվեց օրենսգետների և փաստաբանների կողմից, նպատակ էր հետապնդում անել այնպես, որ հետո ոչ մի ձևով օրինագիծը չհակասի երկրի Սահմանադրությանը և Սահմանադրական խորհուրդը ոչ մի հիմք չունենա այն մերժելու: Օրենսգետները վստահեցրել են, որ այս անգամ սահմանադրականության հարց չկա:
Պետք է ասեմ, որ առաջին օրինագծի ժամանակ կար մտավախություն, որ սահմանադրականության հարց դրվելու է և հնարավոր է Սահմանադրական խորհուրդը մերժի, քանի որ խոսքի ազատության խնդիր կար: Սա մենք կանխեցինք, որպեսզի ոչ մի բացթողում չլինի ու ոչ մի ձևով չկապվի Փերինչեքի գործով վճռի հետ: Այսինքն՝ սահմանադրական ապահովություն ունենք, որ հակասահմանադրական ոչ մի բան չկա օրենքում: Բայց և ես՝ որպես քաղաքական գործիչ, իրավունք չունեմ 100 տոկոս զենքերս վար դնելու, սա քաղաքականության տարրական օրենքն է: Քաղաքական գործիչը միշտ պետք է բաց պատուհան թողնի. կարող է պատահի, որ թուրքական ճնշումներ լինեն Թուրքիա-Ֆրանսիա հարաբերությունների ֆոնին, թեպետ Եվրոպայում Թուրքիայի համար պարարտ հող չկա, եթե սկսեն պրոթուրքական քաղաքականություն վարել: Հակառակը՝ Թուրքիայի նկատմամբ որոշակի քաղաքական հակակրանք կա՝ Սիրիայի, փախստականների հարցերով: Այնպես որ և՛ ֆրանսիական օրինագծի ընդունման, և՛ Գերմանիայի Բունդեսթագի՝ Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող որոշման համար հարմար պահ էր: Այսինքն՝ սրանք պետք է նաև Թուրքիայի հետ հարաբերությունների համատեքստում դիտարկել:
– Երբեմն հնչում են կարծիքներ, թե ժամանակավրեպ է այլևս ամբողջ ջանքերն ուղղել Ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը:
– Մեզ համար Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունն ու պետական կեցվածքը կարևոր են: Իսկ Հայաստան պետությունը այսօր հստակորեն կողմ է այս քաղաքականությանը: Աշխարհի բոլոր անկյուններում, այդ թվում՝ Ֆրանսիայում, Հայ դատի աշխատանքը հաճախ է համադրվում ՀՀ իշխանությունների վարած քաղաքականության հետ՝ համայնքային հարցերը, իհարկե, միշտ վերապահելով համայնքի պատասխանատվությանը:
Կրկնում եմ՝ մեզ համար կարևոր է Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունը, որի մեջ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացն արտաքին ռազմավարության հիմնական կետերից մեկն է: Երկրորդ՝ այնպես չէ, որ Ֆրանսիայում և մյուս երկրներում Հայ դատի աշխատանքը կենտրոնացած է միայն Ցեղասպանության վրա, Ցեղասպանության ճանաչման հարցը մեր հիմնախնդիրներից միայն մեկն է: Այսօր ունենք հատուցման թղթածրար, ունենք հայապահպանման և համայնքի պահպանման խնդիրներ, սրանք մեզ համար նույն հարթության վրա են, մեկը մյուսից ավելի կարևոր չեն: Ինչ վերաբերում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ պայքարի ժամանակավրեպ լինելուն, ապա դա թյուր կարծիք է, նման բան չենք տեսնում, քանի դեռ Թուրքիան չի ճանաչել իր գործած Ցեղասպանությունը:
– Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման Հայ դատի պայքարը ժամանակավրեպ համարողները նկատում են, որ այսօր լուրջ սպառնալիք է Ադրբեջանը, ադրբեջանական լոբբինգը, որի ուղղությամբ էլ Սփյուռքը այսօր պիտի ծախսի իր ռեսուրսները, հատկապես երբ Ադրբեջանին դեռ հաջողվում է «գնել» եվրապատգամավորների:
– Այո, Սփյուռքը, Հայ դատի գործիչներն իրենց կարողությունները պետք է ծախսեն նաև ադրբեջանական հակահայ լոբբինգի դեմ աշխատանքի վրա, բայց մեկը մյուսին չի խանգարում, այստեղ առաջնահերթություն չկա, ուստի և ժամանակավրեպության խնդիր էլ չկա: Այսինքն՝ Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը մի գործընթաց է, ադրբեջանական լոբբինգին հակազդելունը՝ այլ: Կոնկրետ Ադրբեջանի լոբբինգին հակազդելու առումով մենք գործադրում ենք ամեն ջանք:
Բայց այստեղ մեկ տարբերություն կա. Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը սկսվել է Սփյուռքից և Հայ դատի աշխատանքներով, երբ Հայոց անկախ պետականություն չկար՝ Խորհրդային միություն էր: Այսօր Ադրբեջանի դեմ պայքարի գործընթացում հիմնական դերը Հայաստանի Հանրապետությանն է, որն ամեն ինչ անում է, իսկ մենք՝ օժանդակում:
Այստեղ պիտի մի բան ասեմ, որն ամբոխավարական չէ և ես հավատում եմ դրան. Ադրբեջանն իր պատասխանը սահմանի վրա ստանում է, այսօր կա պատերազմ, որտեղ պատկերը հստակ է: Քաղաքական լոբբինգի աշխատանքների առումով ևս Հայաստան պետությունը ներկա է, այդ թվում՝ Ղարաբաղի ներկայացուցիչներով, եթե նույնիսկ Արցախը միջազգայնորեն ճանաչված չէ, մասնավորապես Ֆրանսիայում, ի դեմս ԼՂՀ մշտական ներկայացուցիչ Հովհաննես Գևորգյանի:
Հիմա մենք այստեղ օժանդակում ենք այդ բոլոր աշխատանքներին: Եթե հարցը համայնքին է վերաբերում, ապա Հայ դատը ցույցերով, իր տարբեր հարաբերություններով Ֆրանսիայի պետական շրջանակների, պատգամավորների հետ, նաև Եվրոպական խորհրդարանում լոբբինգի աշխատանքներ անպայման կատարում է: Մասնավորապես, Բրյուսելի Հայ դատի գրասենյակը, Ղարաբաղի հետ կապված ադրբեջանական լոբբինգին հակազդելու ուղղությամբ, հսկայական աշխատանք է կատարում: Եվ ՀՀ-ի ու ԼՂՀ-ի իշխանությունները միշտ էլ նշում են Հայ դատի գրասենյակի բացառիկ աշխատանքի մասին: Այդ աշխատանքը կա, որը ոչ մի ձևով չի խանգարում Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացին:
– Ենթադրում եմ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկիր Ֆրանսիայի նախագահի հետ պարբերաբար հանդիպում եք ԼՂ խնդրով, ի՞նչ տրամադրվածություններ եք նկատել, գուցե ինչ-ինչ նախազգուշացումնե՞ր են արվել:
– Անշուշտ հանդիպում ենք և՛ վարչապետի, և՛ արտաքին գործերի նախարարի, առհասարակ ղեկավարության, բայց հատկապես նախագահի հետ: Յուրաքանչյուր հանդիպման ժամանակ, որ տեղի է ունենում համայնքի հետ, Ղարաբաղի հակամարտությունն առաջին խնդիրն է, որի մասին բարձրաձայնում ենք, քան նույնիսկ օրինագծի հարցը: Այնտեղ մենք քաղաքական իմաստով առաջնահերթությունն ենք ցույց տալիս, իսկ մեր պահանջները հստակ են, այն է՝ Ֆրանսիան ոչ մի ձևով չպետք է օժանդակի Ադրբեջանին այն ծրագրերում, որոնք կվնասեն Հայաստանին: Եթե որեւե ծրագիր կվտանգի մեր անվտանգությունը և մենք՝ որպես Ֆրանսիայի քաղաքացի, ովքեր արմատներ ունեն Հայաստանում, չենք կարող ընդունել, որ մեր վճարած հարկերի հաշվին Ֆրանսիան նման քաղաքականություն վարի: Նույնը տեղի է ունենում նաև ԱՄՆ-ում, եվրոպական երկրներում, բայց հատկապես Ֆրանսիայում, որտեղ կա կազմակերպված և քաղաքական կշիռ ունեցող գաղութ: Այս օրակարգով Ֆրանսիայի նախագահի հետ հանդիպում եղավ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին, երբ նաև ցույցերով հանդես եկավ տեղի հայությունը: Ֆրանսիայի բարձրագույն իշխանությանը բավականին խիստ ձևով ասվեց, որ Ֆրանսիան գործակցում է ոչ ժողովրդավար, դիկտատորական մի երկրի հետ, որտեղ կա կոռումպացված իշխանություն և միանձնյա նախագահ: Այս բոլոր երևույթները կարևոր են արևմտյան աշխարհի համար, բայց նաև գիտենք՝ բոլոր պետություններն ունեն իրենց շահերը, որոնց պիտի հետևեն: Իմանալով, որ Ֆրանսիան և այլ պետություններ պիտի շարունակեն առաջնորդվել իրենց շահերով, այնուամենայնիվ, մենք չենք դադարելու մեր պահանջները ներկայացնել:
– Դեռևս երկու տարի առաջ ֆրանսիական Intelligence Online-ը տեղեկություն շրջանառեց, որ նախագահ Օլանդն Ադրբեջանում ներկայացրել է Eurosam ընկերության շահերն՝ առաջարկելով Ադրբեջանի ղեկավարությանը հրթիռներ ձեռք բերել կասպիական նավթային հանքավայրերի պաշտպանության համար: Ի դեպ, լրագրողների հետ հանդիպմանն այն ժամանակ ՀՀ-ում Ֆրանսիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Անրի Ռենոն հերքեց՝ ասելով, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկիր լինելով Ֆրանսիան չի կարող զենք կամ սպառազինության վաճառել Ադրբեջանին: Հիմա այս դեպքում պատրա՞ստ է Ֆրանսիան ընդառաջ գնալ Ձեր պահանջին:
– Կարծում եմ, որ սա իր ազդեցությունը կունենա շարունակականության մեջ: Ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո մեր դրած կետերը շատ ավելի ցցուն դարձան, քան քառօրյա պատերազմից առաջ էր:
– Ապրիլյան պատերազմից հետո եղան պահանջներ ՀՀ ղեկավարությանը, որ պետք է կոշտացնել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում հայկական կողմի մոտեցումները: Եղան նաև տեսակետներ, թե ինչ-որ չափով կոշտացում եղավ, որքանո՞վ է դա նկատելի Ձեզ համար և ո՞րն է դրա ընդունելի սահմանը:
– Փաստորեն Հայաստանի վրա գործադրվող բոլոր ճնշումները՝ արևմտյան, թե ռուսական, հօդս ցնդեցին, օրինակ հողային զիջման հարցերով: Մենք այսօր ասում ենք, որ զիջման հիմնական հասկացողությունը գալիս է Ադրբեջանից: Բայց նա առաջին հերթին պիտի ճանաչի ԼՂՀ անկախությունը, հակառակ դեպքում որևէ հարցի մասին խոսելն անհնար է, բանակցել պետք է, իսկ բանակցությունների արդյունքները Ադրբեջանն ինքն է մերժում: Զիջման հարց չպետք է գոյություն ունենա: Ի՞նչ է նշանակում Ադրբեջանի հողային ամբողջականություն:
– Հայկական կողմը խոսում է փոխզիջման մասին, այսինքն՝ ԼՂՀ կարգավիճակի դիմաց ինչ-որ բան պիտի տրվի: Դաշնակցությունը մադրիդյան սկզբունքներին դեմ է, այս դեպքում Ձեզ համար փոխզիջման ընդունելի «չափը» ո՞րն է:
– Ես կասեմ հետևյալը. քանի դեռ այդ պահը չի հասել, զիջման մասին չպետք է մտածել: Առհասարակ, զիջման մասին մտածելն ավելորդ է, պետք է մտածել միայն իրավունքների մասին: Ավելին, զիջման մասին նախապես խոսելն արդեն իսկ քաղաքական պարտություն է: Հիմա «ոչ մի զիջում» բառամթերքը քաղաքական առումով հաճելի չի թվա, բայց «տեր ենք մեր պահանջներին» ասվածը նույն հասկացողությունն է: Քառօրյա պատերազմի առիթով Դաշնակցությունը հրապարակեց իր կետերն այս առիթով, որտեղ շատ հստակ խոսվում է սրա մասին: Բնականաբար, ես որպես կուսակցական գործիչ այդ ուղղության վրա եմ, որին 100 տոկոսով հավատում եմ: Կրկնում եմ՝ զիջման մասին խոսք չկա, մենք վերականգնելու իրավունքներ ունենք, երբ դա արվի, նոր միայն վերջը կերևա:
– Այսօր խզվա՞ծ է Հայաստան-Սփյուռք երկխոսությունը, ինչպես ոմանք կարծում են:
– Հայաստան-Սփյուռք երկխոսության խզում չկա: Քառօրյա պատերազմից հետո ուժեղ գաղութներն ու համայնքները շատ ավելի սերտացրեցին կապերը, որովհետև խոսքը մեր երկրի անվտանգությանն էր վերաբերում: Երբ գոյություն ունի երկրի անվտանգության հարց, պարզ է, որ հարաբերություններն ավելի կսերտանան: Հայաստան-Սփյուռք համագործակցություն կա և կլինի, հատկապես արտաքին քաղաքականության հարթությունում: Այսօր այս համագործակցությունը բարձր մակարդակի վրա է, հատկապես երբ ունենք ԼՂ խնդիր, սիրիահայության հետ կապված օրակարգ: Այս հարցում ՀՀ իշխանությունների հետ համագործակցությունը Սփյուռքի համար կարևոր խնդիր է, և մենք մեզ ոչ մի ձևով թույլ չենք տա հարաբերությունների թուլացում, ընդհակառակը՝ ակնկալում ենք հարաբերությունների ամրապնդում:
– Արտաքին քաղաքական օրակարգից դուրս ո՞րն է այն ընդունելի սահմանը, մինչեւ ուր Սփյուռքը կարող է միջամտել ՀՀ ներքին քաղաքական, տնտեսական հարցերին, կամ ավելի ճիշտ՝ դիտողություն անել և աջակցել:
– Սփյուռքը միջամտելու խնդիր չունի, այո, գուցե աջակցության: Բայց Սփյուռքն իր ասելիքը միշտ էլ ասել է բոլոր հարցերի և երևույթների հետ կապված: Կա թյուր տրամաբանություն, երբեմն՝ ծիծաղելի, թե Հայաստանը չպետք է Սփյուռքին հայրենասիրության դասեր տա, Սփյուռքն էլ չպետք է Հայաստանին պետականաշինության հարցում դասեր տա: Այս կարմիր գիծն ո՞վ է գծել, իսկ եթե կա՝ ո՞վ է հատում: Նման բան չկա. Սփյուռքը Հայության մի կարևոր օղակն է և հակառակը: Այս փոխկապակցության մեջ ճիշտ չէ բաժանումների և եզրերի հարց դնելը: Որքան հայրենիքը կարիքն ունենա, այնքան Սփյուռքը պիտի օգտակար լինի՝ բոլոր մարզերում և մակարդակներում: Իսկ միջամտության խնդիր չկա, այլ կա պետականության ամրապնդման հարց, որում Սփյուռքն ինչ ձևով կարող է օգտակար լինել, պատրաստ է: Եվ այստեղ հիմնական հարցը վերաբերում է տնտեսականին:
– Սփյուռքից բավարար չափով ներդրումներ չեն կատարվում, որպես պատճառ ասվում է, թե ՀՀ-ում ներդրումային դաշտը բարենպաստ չէ:
– Հենց սրա համար է, որ ասում ենք, թե սահմանադրական փոփոխությունների շրջանակում պետք է ստեղծել այնպիսի պետություն, որտեղ հնարավոր լինի կատարել այդ բոլոր ներդրումները: Երկրորդ՝ վստահություն պետք է ներշնչել ոչ թե Սփյուռքին, այլ ներդրողին՝ լինի հայ, գերմանացի, թե չինացի: Ներդրողի հասկացողություն պիտի դրվի, ոչ թե Սփյուռքի, որպեսզի այլ թյուր խնդիրների համար դուռ չբացվի: Ներդրողի համար Սփյուռքի հարց գոյություն չունի, պետք է բարելավել ներդրումային դաշտը, որ ներդրումներ լինեն: Եվ Դաշնակցությունն այստեղի կառույցի միջոցով ու նաև խորհրդարանում փորձում է բարելավել իրավիճակը: Մենք աջակից պիտի լինենք մեր ՀՀ-ի կառույցին, որ այդ բարեփոխումները տեղի ունենան, թեկուզ՝ դանդաղ: Խորհրդարանական համակարգն այս առումով ավելի բաց և ժողովրդավարական է: Այսինքն՝ Սահմանադրական փոփոխությունների նպատակն էր՝ Հայաստանը դարձնել օրենքի երկիր, որի մասին երազում է յուրաքանչյուր հայ: Սրան հասնելուց հետո է, որ հնարավոր կլինի ամեն բան ակնկալել երկուստեք: Հիմա պետականաշինության ժամանակն է, որին էլ ուղղված է մեր աշխատանքը: Սփյուռքում մեր քաղաքական գործունեությունը ևս ինքնանպատակ չէ, դա էլ է ուղղված Հայաստանի և հայ ժողովրդի շահերին: Նպատակը հետևյալն է՝ մեր ամբողջական իրավունքի վերականգնում, ընդ որում՝ առանց կոնկրետ ժամանակահատված նշելու: Հստակ է՝ որն է մեր ամբողջական իրավունքը. խոսքը մեր պահանջատիրական վերջնական նպատակին հասնելն է, բայց դա տեղի չի ունենա, եթե ներկա Հայաստանը չամրապնդենք իբրև վաղվա ամբողջական Հայաստանի կորիզը: Մենք մեր պահանջատիրական վերջնական նպատակից չենք հրաժարվել, բայց այն հանգրվանային է: Դրա համար է, որ Դաշնակցությունն ասում է՝ Հայ դատի լուծումը հանգրվանային է: Ներկայում ժամանակն է, որ մեր երկիրը դարձնենք շատ ավելի բարգավաճ, հզոր, տնտեսապես ամուր հիմքերի վրա կանգնած, ինչպես նաև ունենալ առավել հզոր բանակ: Այստեղ միայն հողային ամբողջականության խնդիր չէ, միայն հողահավաքի հարց չէ, այլև հայահավաքի: Այս երկիրը պիտի դառնա այնպիսին, ուր յուրաքանչյուր հայ երազի վերադառնալ, եթե անգամ Սփյուռքի 5-րդ սերնդին է պատկանում: Սփյուռքի ամբողջ աշխատանքը սրան է ուղղված: Այստեղ ուզում եմ մի կարևոր բան շեշտել. երբ ասում ենք Սփյուռք, այնպես չէ, որ Սփյուռքի 6 միլիոն հայությունը մի ուղղությամբ է գնում: Խոսքը առաջին հերթին կազմակերպված Սփյուռքի մասին է, որի մեջ քաղաքական ղեկավարությունն է, ազգային ավանդական կուսակցությունները, Հայ եկեղեցին, մյուս կազմակերպությունները եւ այլն: Այստեղ, բնականաբար, առաջնագծում Դաշնակցությունն է, քանի որ ամենամեծ կազմերպված ուժն է: Աշխարհում չկա մի կուսակցություն, որ պետության մեջ խորհրդարանական կուսակցություն է, բայց նաև գործում է շուրջ 30 երկրում:
– Ավանդական մյուս կուսակցությունների հետ Դաշնակցության համագործակցությունն ինչպե՞ս կգնահատեք:
– Շատ սերտ: Ազգային ավանդական մյուս կուսակցությունները՝ Ռամկավար, Հնչակյան, իրենց երբեմնի տարողությունն ու ազդեցությունը սկսել են կորցնել: Սա ինձ համար մտահոգիչ երևույթ է, որովհետև ազգային ավանդական բոլոր կուսակցությունների հզորացումը շատ կարևոր է:
– Ազգային ավանդական Ձեր նշած կուսակցությունների այսպես ասած՝ դիրքերի թուլացումն օբյեկտի՞վ, թե՞ նաև սուբյեկտիվ պատճառներ ունի: Չմոռանանք, որ Հնչակյան կուսակցությունն ուժեղ էր Լիբանանում, Սիրիայում, իսկ սիրիական պատերազմը շատ բան փոխեց:
– Օբյեկտիվ պատճառներ կան: Բայց միշտ էլ քանակի իմաստով ջախջախիչ մեծամասնություն Սփյուռքում եղել են Դաշնակցության գաղափարախոսությանը հետևող կազմակերպությունները: Իհարկե, նաև ներքին պառակտումների հարց եղավ. այսօր կտեսնենք Ռամկավար կուսակցության հետ կապված հարցերը, ինչը մտահոգիչ է, և այն մենք համարում ենք բոլորիս տկարացումը, հայ ժողովրդի տկարացումը: Կրկնում եմ՝ հայկական ավանդական երեք կուսակցությունների հզորացումը և միասնական հանդես գալը, մեր ռազմավարական խնդիրների շուրջ, հայ ժողովրդի ու Հայաստանի համար շատ կարևոր է: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ եղավ այդ միասնականությունը, Սիրիայի մեջ ևս կա այդ միասնականությունը, երբ բոլոր գաղափարական հարցերը մի կողմ դրվեցին, քանի որ անվտանգության հարց կար: Քանի դեռ ավանդական կուսակցությունները մեր ռազմավարական հարցերի, Հայ դատի խնդիրների շուրջ միավորված են, ազգն ու հայրենիքը միայն շահելու են:
– Անդրադարձ եղավ Սիրիայում տիրող իրավիճակին. Գործիչներ կան, որոնք չեն համարում, թե երկրի հայ համայնքի ապագան անդառնալիորեն կորսված է։ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը ցույց տվեց, որ հայ համայնքը կարող է վերագտնել իրեն: Որիշներ էլ գտնում են, որ մարդկանց կյանքը փրկելու նպատակով անհրաժեշտ է, նրանց տարհանել:
– Այդ իրավունքը վերապահված է սիրիահայությանը: Տարհանելու խնդիր չկա, ժողովուրդն ինքը պիտի որոշի՝ մնու՞մ է, թե՞ դուրս է գալիս:
– Նյութական միջոցների հարց կար որոշների դեպքում, համենայնդեպս, այդ մասին հարցազրույցներ եղան:
– Նյութականի հարց չկա: Նրան, ով ցանկանում է դուրս գալ, մենք համահայկական օժանդակություններով աջակցում ենք: Իսկ մնացողին օգնում ենք, որ այնտեղ մնա: Որևէ մեկին չենք կարող պարտադրել, որ դուրս գա կամ մնա: Եվ մի բան. դուրս եկողին կօժանդակենք պայմանով, որ Հայաստան է գալու, ոչ թե ուրիշ տեղ: Եթե Հայաստան է գալու, կստանա այդ օժանդակությունը: Վերջին հաշվով Սիրիայի, հատկապես՝ Հալեպի հայությունը ավանդական Սփյուռքի ամենաբաբախուն սիրտն է, և ոչ մեկը, որևէ մի կազմակերպություն իրավունք չունի նման գաղութի նկատմամբ հապճեպ, չմտածված որոշում կայացնել: Հարյուր տարվա գաղութ է՝ ցեղասպանությունից անմիջապես հետո ձեւավորված, որտեղ կա ազգային հարստություն, համայնք, որը կառչած է այդ երկրից նույնիսկ այս ահավոր իրավիճակում: Եվ պատերազմական այս թոհուբոհի մեջ հապճեպ որոշում կայացնելը քաղաքական տհասություն է:
– Քաղաքագիտական շրջանակներում համոզմունք կա, որ չի լինելու այն Սիրիան, որն ունեցել ենք, այդ թվում՝ տարածքային ամբողջականության առումով: Այս դեպքում մի՞թե հայ համայնքը կկարողանա վերականգնել երբեմնի կշիռը:
– Այդ երկրի նոր մոդելը դեռևս հստակ չէ, ուստի որևէ բան ասել չենք կարող: Հնարավոր է, որ վերականգնվի, միջազգային հաշվարկներում շատ բան կարող է փոխվել: Ի վերջո, ամերիկյան, արևմտյան և ռուսական պայքարը դեռ իր ավարտին չի հասել, սրա ելքից էլ կախված է այդ երկրի հետագա ճակատագիրը: Քանի դեռ Սիրիայի կարգավիճակը չի հստակեցվել, չենք կարող նախատեսել, թե մեր դեպքում իրավիճակն ինչ պիտի լինի: Այստեղ դարձյալ կարևոր է Հայաստանի հզորացումը, որպեսզի անգամ ոչ պատերազմական իրավիճակում հայը մտածի իր ճամպրուկները հավաքելու և հայրենիք գալու մասին:
– Ի դեպ, Ձեր նշած մամուլը մեկ անգամ չէ, որ գրել է Սփյուռքի և հայաստանյան Դաշնակցության, ավելի ճիշտ՝ դաշնակցականների միջև տարաձայնությունների մասին:
– Ես կարող եմ ասել, որ ոչ մի տարաձայնություն չկա. Դաշնակցության Բյուրոն մեկն է, և կուսակցության բոլոր հատվածներն ու մարմիններն այս Բյուրոն են ճանաչում որպես կուսակցության գերագույն մարմին: Դաշնակցությունը մեկ ընտանիք է, և 1890-ից մինչ այսօր հայկական միակ կուսակցությունն է, որտեղ պառակտում չի եղել: Հին և նոր, Սփյուռքի ու հայրենիքի Դաշնակցություն գոյություն չունի, կա մեկ կուսակցություն: Կարող են լինել տարբեր մտածողություններ, տարակարծություններ որոշ թեմաների շուրջ, եւ դա՝ ոչ անպայման ըստ բնակության վայրի, ինչը, թերևս, լավ է, քանի որ մենք Խորհրդային Միություն չենք: Խոսքի և կարծիքի ազատությունը Դաշնակցության համար ամենաժողովրդավար բանն է, բայց միևնույն ժամանակ կարևոր է կարգապահությունը:
Մեր կուսակցության կենտրոնը Երևանում է, ՀՅԴ Բյուրոյի կենտրոնն այստեղ է: Մենք հայաստանանիստ կուսակցություն ենք՝ պահելով հանդերձ կազմակերպչական առումով ապակենտրոնացումը: Այստեղ ուզում եմ շեշտել, որ 1992 թվականի արգելքից հետո, 2000 թվականից ի վեր ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովները գումարվել են ՀՀ-ում: Սա նույնպես կուսակցության մեկությունն է ապացուցում:
ՄԱՐԻԱՄ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ