Без участия Степанакерта достичь согласия в карабахском конфликте невозможно, считают участники круглого стола в Москве.
(Kavnews.ru) В пресс-центре «АиФ» прошел круглый стол «Нагорный Карабах сегодня: взгляд с севера», на котором его участники обсудили роль России в заключении трехстороннего соглашения о прекращения огня в зоне карабахского конфликта в мае 1994 г, ситуацию в регионе Южного Кавказа после четырехдневной войны в апреле 2016 г, последние встречи президентов Армении и Азербайджана в Вене и Санкт-Петербурге и ход мирного урегулирования карабахского вопроса, право народа Нагорного Карабаха на самоопределение. Эксперты сошлись во мнении: достичь согласия в вопросе урегулирования конфликта без участия Степанакерта невозможно.
Круглый стол, инициировал и вел президент организации «Русско-Армянское Содружество» Юрий Навоян.
Тема Нагорного Карабаха является частью мировой повестки
Последнее время тема Нагорного Карабаха в определенном смысле доминирует в мировой дипломатии и СМИ. Это связано с эскалацией напряженности в зоне конфликта.
«В начале апреля, вопреки усилиям посредников мирного урегулирования конфликта, Азербайджан нарушил режим прекращения огня и пошел на боевые действия вдоль всей линии соприкосновения. Очевидно, что официальный Баку планировал посредством блицкрига силовым путем решить карабахский вопрос – отметил в своем выступлении Юрий Навоян. – Эта агрессия для многих не стала неожиданностью. О возможности такого сценария неоднократно предупреждали эксперты и политики».
«Это случилось на фоне политических заявлений Турции о поддержке Азербайджана до конца, получении Азербайджаном тяжелых наступательных вооружений от Турции, Израиля, Украины и, к сожалению, России», привел свою точку зрения Навоян.
Боевые действия, по его словам, были прекращены благодаря героизму армии обороны Нагорного Карабаха, и единой позиции мирового сообщества.
«После того, как Азербайджан предпринял попытку срыва мирного процесса, создал угрозу не только для населения Нагорного Карабаха, но и безопасности всего региона, есть необходимость пересмотра программы продажа тяжелого наступательного вооружения Азербайджану хотя бы до достижения юридически обзывающих договоренностей об урегулирования конфликта исключительно мирным путем», полагает Навоян.
«И Россия, и другие сопредседатели Минской группы ОБСЕ стоят на том, что в этом регионе должны доминировать мир и стабильность, – подчеркнул он. – Военные риски необходимо снизить на основании имеющихся договоренностей. Но для этого не хватает адресность заявлений международного сообщества и гарантии того, что Азербайджан не пойдет на новую агрессию».
Казимиров: каждая сторона имеет свою долю правоты
Карабахский конфликт привлекает постоянное внимание – он достаточно сложен, и каждая сторона имеет свою долю правоты. пытаясь превратить это в нечто цельное, считает Владимир Казимиров, Чрезвычайный и Полномочный Посол РФ, руководитель посреднической миссии России, полномочный представитель Президента Российской Федерации по Нагорному Карабаху и сопредседатель Минской группы ОБСЕ от России в 1992-1996 гг.
«Перемирие, которое было заключено 12 мая 1994 года, оформлялось беспрецедентно, – рассказал он.- Необычность конфликта в том, что в нем участвуют три стороны. С этим были связаны особенности заключения этого перемирия. Азербайджан не хотел подписывать документы с участием НКР. Крутились и вертелись, как могли».
Международные документы подписываются в один день в одном месте. Одна сторона заходит, ставит подпись, выходит. То-же самое делает другая сторона, пояснил дипломат.
«Такие соглашения подписываются на одном листе. Тут пришлось подписывать три разных бумажки с полностью идентичным текстом, и каждая сторона подписывала отдельно», отметил Владимир Николаевич.
Но эти сложности, по его словам, никак не умаляют существующих договоренностей. Документы до сих пор не утратили своей действенности.
«Многие разумные люди, выступая в Баку, пытаются доказать, что договор не может быть бессрочным – они активно этот пункт атакуют. Но в международной практике такое бывает. Документы, в которых не обозначен срок их действия, считаются по умолчанию бессрочными», пояснил Кадимиров.
Он напомнил в данном контексте о подписании Гейдаром Алиевым соглашения от 4 февраля 1995 года «Об укреплении режима прекращения огня», который тоже является, по его словам, бессрочным.
Такую точку зрения поддержал модератор круглого стола. «Огонь был прекращен при посреднических усилиях России в 1994 году, и соглашения, которые были подписаны тремя сторонами, являются бессрочными. Эти документы – единственная юридическая база для продолжения переговоров до заключения мирных соглашений, – подчеркнул Навоян. – Армянская сторона делает ставку на переговорах на принцип самоопределения народов. Но при этом, она не отрицает возможности компромисса, но только после определения статуса НКР».
Пахолков: Обе стороны должны начать говорить о том, на какие уступки они готовы пойти для достижения согласия
Депутат Государственной Думы РФ, заместитель председателя комитета по странам СНГ, евразийской интеграции и связям с соотечественниками Олег Пахолков, который посетил Нагорный Карабах, поделился своими впечатлениями от поездки в Степанакерт. «Хочу отметить: более спокойного города, где можно беззаботно прогуливаться, и не переживать за то, что с тобой может случиться что-то плохое, я не видел, – рассказал он. – С точки зрения безопасности, Карабах, действительно, ушел далеко вперед».
Находясь в экономической блокаде, люди, по словам депутата, смогли сделать из Степанакерта реально красивый город.
Вместе с тем, народный избранник был поражен той истерии, которая развернулась против НКР в азербайджанских СМИ. «Я читал, и удивлялся истерии о том, как все плохо в Нагорном Карабахе, – сказал Пахолков. – На самом деле, в Карабахе все очень хорошо, если не считать войны и приграничных столкновений».
«Подобная риторика помогает политикам решать какие-то сиюминутные цели, но ни к чему хорошему в долгосрочной перспективе привести не может».
В Азербайджане, по его словам, уже выросло целое поколение людей, в сознании которых армянин – это враг. Это очень опасно, считает Олег Пахолков.
«Народу НКР до сих пор никто не дал права проголосовать за то, как он хочет жить. Раз этого права им не дают – все время бряцают оружием, – отмечает он. – Весь мир с ужасом наблюдал за развитием событий в апреле, которые могли стать началом третьей Мировой войны».
Такого развития событий, по словам депутата, Америка, Европа и Россия не хотят.
Он предложил свое видение выхода из этого конфликта. «Необходимо лишить обе стороны права военного решения конфликта, отвести войска, и ввести с согласия обеих сторон голубые каски, как гарант того, что там больше никто не погибнет, – считает Пахолков. – Обе стороны должны начать говорить о том, на какие уступки они готовы пойти для достижения согласия. На уступки идти необходимо хот бы на уровне риторики. Если эта война закончится – все станут счастливее».
Евсеев: Реальных механизмов для исключения впредь подобных сценариев не существует
Все шло к войне – трагические события апреля 2016 года были неизбежны, считает Владимир Евсеев, заместитель директора Института стран СНГ, военный эксперт. Трагические события апреля 2016 года были неизбежны. «Начиная с августа 2015 года, все шло к войне. В октябре были использованы реактивные системы залпового огня против мирного населения Нагорного Карабаха. К концу года уже были задействованы танки, гаубицы, боевые установки – в конфликте участвовали почти все виды вооружений», напомнил он.
Почему это стало возможным? К конфликту подтолкнула Турция, считает участник круглого стола. Кроме того, был изменен баланс сил: Азербайджан имел количественное и качественное превосходство. На момент начала конфликта, Азербайджан имел превосходство в бронетехнике, беспилотных летательных аппаратах, артиллерии, боевой авиации, реактивных системах залпового огня, в основном, израильского производства.
«И на основании этого руководство страны приняло решение о начале военной операции, – привел свою точку зрения Евсеев. – С одной стороны в операции участвовало четыре – шесть тысяч военных. Это не была разведка боем».
По его мнению, Азербайджан планировал масштабную операцию если не с захватом самого Степанакерта, то с выходом на его окраины.
«Почему Азербайджану не удалось победить, имея количественное и качественное превосходство? Этого не произошло благодаря героизму армянских солдат – срочников. Благодаря их стойкости, конфликт удалось остановить. В противном случае, нам пришлось бы говорить о совершенно иной ситуации в зоне НКР», считает Владимир Евсеев.
Вместе с тем, он не видит на сегодняшний день реальных механизмов для исключения впредь подобных сценариев. Развод войск в зоне конфликта, по мнению Евсеева, невозможен, так как одна сторона обладает превосходством.
«Я бы предложил не войска разводить, а отвести тяжелую технику на такое расстояние, которое не позволит обстреливать населенные пункты. Это более реально, – полагает военный эксперт. – Если этого не сделать – повторение конфликта неизбежно».
Кроме того, по его мнению, должен быть запрещен ряд вооружений. Это те вооружения, которые могут привести к массовому поражению мирного населения: реактивные системы залпового огня, тяжелые огнеметные системы. Если этого не сделать, это спровоцирует начало нового конфликта, считает Евсеев.
«Необходим также международный контроль, а именно – приборы, позволяющие определить, откуда ведется огонь, и позволит показать, кто является инициатором конфликта, – отмечает эксперт.- Но это возможно только при условии наличия взаимного доверия. А его нет, и как эту ситуацию изменить – мне неизвестно».
По его личному мнению, Россия, как сопредседатель минской группы ОБСЕ, могла бы взять на себя некоторые обязательства. «Первое: изменить номенклатуру вооружений с российской стороны. Это будет шагом к урегулированию этого конфликта. Второе: выполнить контракт на поставку оружия Армении. Дисбаланс вооружений должен быть ликвидирован – в противном случае, никто ни о чем договариваться не будет», убежден Владимир Евсеев.
«Миротворцев, по-моему мнению, вводить нельзя -для этого нет условий, – приводит свою точку зрения участник круглого стола. -Ввод миротворцев рассматривать надо, но только тогда, когда будет достигнут хотя бы минимальный уровень доверия».
Путь к миру – четкое соблюдение достигнутых договоренностей
Только баланс сил создаст условия для серьезных, конструктивных переговоров, считает политолог Андрей Арешев. Сейчас Армения, по его словам, предпринимает комплексные усилия по восстановлению нарушенного статус-кво.
Во избежание усиления антироссийских настроений в армянском обществе необходимо изменить номенклатуру поставляемых в Азербайджан вооружений, полагает Арешев.
Антироссийские настроения в Армении существуют, но иной силы, способной помочь Армении, кроме России, не было и не будет, считает Александр Скаков, политолог.
Пока динамика событий, по его мнению, негативна. «Новая война представляется неизбежной», резюмировал участник круглого стола.
Арцахцы ошеломили весь мир своей способностью защищать свою землю – моральное преимущество на их стороне, считает Денис Дворников, публицист, член Российской ассоциации международного права.
По его мнению, нужно не просто переживать из-за сложившейся ситуации, а содействовать ее разрешению доступными способами.
«Мы собираемся открыть в Нагорном Карабахе Международный писательский клуб, – рассказал он. – С талантливыми ребятами занимаются преподаватели из Москвы. По их мнению, по уровню владения русским языком – ребята уже сейчас готовые абитуриенты для поступления в лучшие филологические факультеты российских вузов».
С точки зрения международного права – первая ошибка политологов – позиционировать этот конфликт как армяно-азербайджанский, считает Арег Галстян, политолог. «Таким образом, НКР лишается субъектности, – отмечает участник круглого стола. – Это карабахско-азербайджанский конфликт».
«Второе. Мы говорим о территориальной целостности и самоопределении народов, – продолжил он. – Но забываем сказать, что территориальная целостность по международному праву, всего лишь принцип, в то время как право на самоопределение – это норма. А норма в международном праве всегда важнее принципа.
Нельзя допустить повторения апрельских событий, отметил, подводя итоги круглого стола, Юрий Навоян. «Действия России очень важны для стабилизации ситуации – в обществе есть запрос на более активное русско-армянское взаимодействие. Необходим военный баланс – ведь именно иллюзорное преимущество в силе подтолкнуло Азербайджан к военным действиям, – привел свою точку зрения модератор. – Нужно создать необходимую атмосферу для армяно-азербайджанских переговоров – после этого можно будет приступать к обсуждению содержательных вопрос».
Достичь согласия в вопросе урегулирования конфликта без участия Степанакерта, по мнению Навояна, невозможно.
Елена Хрусталева
Մոսկվայի կլոր սեղանի մասնակիցները կարծում են, որ առանց Ստեփանակերտի մասնակցության հնարավոր չէ լուծել ղարաբաղյան հակամարտությունը
«Արգումենտի ի ֆակտի» գործակալության մամուլի սրահում տեղի ունեցավ «Լեռնային Ղարաբաղն այսօր. հայացք հյուսիսից» կլոր սեղանը, որի մասնակիցները քննարկեցին 1994 թ. մայիսին ղարաբաղյան հակամարտության գոտում կրակի դադարեցման մասին եռակողմ համաձայնագրի կնքման հարցում Ռուսաստանի դերը, քառօրյա պատերազմից հետո իրավիճակը Հարավային Կովկասում, Վիեննայում և Սանկտ-Պետերբուրգում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների վերջին հանդիպումները և ղարաբաղյան հարցի խաղաղ կարգավորման ընթացքը, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը:
Կլոր սեղանը նախաձեռնել և վարում էր «Ռուս-հայկական համագործակցություն» կազմակերպության նախագահ Յուրի Նավոյանը:
Լեռնային Ղարաբաղի թեման միջազգային օրակարգի մաս է հանդիսանում
Վերջին շրջանում Լեռնային Ղարաբաղի թեման որոշակիորեն գերակշռում է համաշխարհային դիվանագիտությունում և մամուլում: Դա կապված է հակամարտության գոտում լարվածության աճի հետ:
«Ապրիլի սկզբին, հակամարտության խաղաղ կարգավորման միջնորդների ջանքերին հակառակ, Ադրբեջանը խախտեց կրակի դադարեցման ռեժիմը և գնաց ռազմական գործողությունների` շփման գծի ողջ երկայնքով: Ակնհայտ է, որ պաշտոնական Բաքուն ծրագրել էր կայծակնային պատերազմի տարբերակով ղարաբաղյան հարցը լուծել ուժային ճանապարհով – իր ելույթում նշեց Յուրի Նավոյանը: – Այդ ագրեսիան շատերի համար անսպասելի չէր: Նման սցենարի հնարավորության մասին մշտապես նախազգուշացրել էին փորձագետներն ու քաղաքական գործիչները»:
«Դա տեղի ունեցավ Ադրբեջանին մինչև վերջ աջակցելու մասին Թուրքիայի քաղաքական հայտարարությունների, Թուքիայից, Իսրայելից, Ուկրաինայից և, ցավոք, Ռուսաստանից Ադրբեջանի` ծանր հարձակողական սպառազինությունների ստացման ֆոնին», իր տեսակետը ներկայացրեց Նավոյանը:
Նրա խոսքերով, ռազմական գործողությունները դադարեցվեցին Լեռնային Ղարաբաղի պաշպանական բանակի հերոսության և միջազգային հանրության միասնական դիրքորոշման շնորհիվ:
«Այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը խաղաղ գործընթացը ձախողելու փորձ արեց, վտանգ սեղծեց ոչ միայն Լոռնային Ղարաբաղի բնակչության, այլ ողջ տարածաշրջանի համար, անհրաժեշտություն կա վերանայելու Ադրբեջանին ծանր հարձակողական սպառազինության վաճառքի ծրագիրը գոնե մինչև հակամարտությունը բացառապես խաղաղ ճանապարհով լուծելու իրավական պարտավորեցնող համաձայնության հասնելը», գտնում է Նավոյանը:
«Եվ Ռուսաստանը, և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մյուս համանախագահները պնդում են, որ այս տարածաշրջանում պետք է գերակշռեն խաղաղությունն ու կայունությունը, – ընդգծեց նա: – Ռազմական ռիսկերը պետք է նվազեցվեն առկա համաձայնությունների հիման վրա: Բայց դրա համար հաճախ բացակայում է միջազգային հնարության հայտարարությունների հասցեականությունը և երաշխիքներ, որ Ադրբեջանը նոր ագրեսիայի չի գնա»:
Կազիմիրով. յուրաքանչյուր կողմ ճշմարտության իր բաժինն ունի
Ղարաբաղյան հակամարտությունը մշտական ուշադրություն է գրավում, այն բավական բարդ է և յուրաքանչյուր կողմ ճշմարտության իր բաժինն ունի, փորձելով այն ամբողջության վերածել, համարում է Վլադիմիր Կազիմիրովը, ՌԴ արտակարգ և լիազոր դեսպանը, 1992-1996 թթ Ռուսաստանի միջնորդական առաքելության ղեկավարը, Լեռնային Ղարաբաղի հարցով ՌԴ նախագահի լիազոր ներկայացուցիչը և ՌԴ կողմից ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահը:
«Զինադադարի համաձայնագիրը, որը կնքվեց 1994 թ. մայիսի 12–ին, ձևակերպվեց աննախադեպ կերպով, – պատմեց նա: – Հակամարտության առանձնահատկությունն այն է, որ դրան մասնակցում են երեք կողմ: Դրանով էլ պայմանավորված են նաև այդ համաձայնագրի կնքման առանձնահատկությունները: Ադրբեջանը չէր ուզում ստորագրել փաստաթղթերը ԼՂՀ մասնակցությամբ: Խուսափում էին, ինչպես որ կարող էին»:
Սովորաբար միջազգային փաստաթղթերը ստորագրվում են նույն օրը, նույն տեղում: Մի կողմը մոտենում, թողնում է ստորագրությունը: Նույնը կատարում է նաև մյուս կողմը, պարզաբանեց դիվանագետը:
«Այդպիսի համաձայնագրերը ստորագրվում են մեկ էջի վրա: Իսկ այստեղ հարկ եղավ ստորագրել ամբողջությամբ նույն բովանդակությամբ երեք տարբեր էջեր, և կողմերը դրանք առանձին-առանձին ստորագրեցին», նշեց Կազիմիրովը:
Բայց այդ դժվարությունները, նրա խոսքերով, ոչ մի կերպ չեն տկարացնում գոյություն ունեցող պայմանավորվածությունները: Փաստաթղթերը մինչև օրս չեն կորցրել իրենց ուժը:
«Բաքվում շատ մարդիկ փորձում են ապացուցել, որ պայմանագիրը չի կարող անժամկետ լինել. Նրանք ամեն կերպ գրոհում են այդ կետը: Բայց միջազգային պրակտիկայում այդպես լինում է: Փաստաթղթերը, ուր ուժի մեջ լինելու ժամկետ չեն նշվում, ինքնաբերաբար անժամկետ են համարվում», պարզաբանեց Կազիմիրովը:
Այս ենթատեքստում նա հիշեցրեց նաև 1995 թ. փետրվարի 4–ին Հեյդար Ալիևի կողմից «Հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման մասին» համաձայնագիրը ստորագրելը, որը նույնպես անժամկետ է:
Այս տեսակետը պաշտպանեց նաև նիստը վարողը. «Կրակը դադարեցվել է Ռուսաստանի միջնորդական ջանքերով և համաձայնագրերը, որոնք ստորագրվել են երեք կողմերը` անժամկետ են: Այդ փաստաթղթերը բանակցությունները շարունակելու միակ իրավաբանական հիմքն են հանդիսանում մինչև խաղաղության համաձայնագրերի կնքումը, – ընդգծեց Նավոյանը: – Հայկական կողմը բանակցություններում գրավադրում է ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի վրա: Դրանով հանդերձ, նա չի բացառում կոմպրոմիսը, բայց միայն`ԼՂՀ կարգավիճակը որոշելուց հետո»:
Պախոլկով. երկու կողմն էլ պետք է սկսեն խոսել այն մասին, թե համաձայնության հասնելու համար նրանք ինչ զիջումների են պատրաստ գնալու
ՌԴ Պետական դումայի պատգամավոր, ԱՊՀ երկրների, եվրասիական ինտեգրացիայի և հայրենակիցների հարցերով կոմիտեի փոխնախագահ Օլեգ Պախոլկովը, ով եղել է Լեռնային Ղարաբաղում, կիսվեց Ստեփանակերտ իր այցի տպավորություններով: «Ցանկանում եմ նշել` ես չեմ տեսել ավելի ապահով քաղաք, ուր կարելի է անհոգ զբոսնել և չանհանգստանալ, որ քեզ հետ ինչ որ վատ բան կպատահի, – պատմեց նա: – Ապահովության տեսակետից, իհարկե, Ղարաբաղը շատ առաջ է անցել»:
Գտնվելով տնտեսական շրջափակման մեջ, պատգամավորի խոսքով, մարդիկ կարողացել են Ստեփանակերտն իրոք գեղեցիկ քաղաք դարձնել:
Դրանով հանդերձ, պատգանավորը զարմացել է այն իստերիայից, որ ԼՂՀ դեմ սանձազերծել են ադրբեջանական լրատվամիջոցները: «Ես կարդացել և զարմացել եմ այն հիստերիայից, որ իբր թե Լեռնային Ղարաբաղում ամեն ինչ վատ է, – ասաց Պախոլկովը: – Իրականում, Ղարաբաղում ամեն ինչ լավ է, եթ չհաշվենք պատերազմն ու սահմանային բախումները»:
«Նման հռետորաբանությունը օգնում է քաղաքական գործիչներին այսրոպեական ինչ-որ խնդիրներ լուծել, բայց հեռանկարում ոչ մի լավ բանի չի կարող բերել»:
Նրա խոսքերով, Ադրբեջանում արդեն սերունդ է մեծացել, որոնց գիտակցության մեջ հայը թշնամի է: Դա շատ վատ է, գտնում է Օլեգ Պախոլկովը:
«ԼՂՀ ժողովրդին իրավունք չեն տալիս քվեարկելու, թե ինքն ինչպես է ուզում ապրել: Քանի այդ իրավունքը չեն տվել, միշտ զենք են ճոճում, – նշում է նա: Ողջ աշխարհը սարսափով էր հետևում ապրիլին իրադարձությունների զարգացմանը, որը կարող էր Երրորդ աշխարհամարտի սկիզբ դառնալ»:
Պատգամավորի խոսքերով, դեպքերի նման զարգացում չեն ցանկանում Ամերիկան, Եվրոպան և Ռուսաստանը:
Նա առաջարկեց հակամարտությունից դուրս գալու իր պատկերացումը. «Անհրաժեշտ է կողմերին զրկել հակամարտությունը ռազմական ճանապարհով լուծելու իրավունքից, հետ քաշել զորքերը և կողմերի համաձայնությամբ կապույտ սաղավարտավորներ մտցնել իբրև երաշխիք այն բանի, որ այնտեղ այլևս ոչ ոք չի զոհվի, գտնում է Պախոլկովը: – Կողմերը պետք է սկսեն խոսել այն մասին, թե համաձայնության հասնելու համար նրանք ինչ զիջումների են պատրաստ գնալու: Զիջումների պետք է գնալ գոնե հռետորաբանության մակարդակով: Եթե այս հակամարտությունը ավարտվի, բոլորը երջանիկ կլինեն»:
Եվսեև. առաջիկայում նման սցենարները բացառող իրական մեխանիզմներ չկան
Ամեն ինչ տանում էր պատերազմի, 2016 թ. ապրիլի ողբերգական դեպքերը անխուսափելի էին, համարում է ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն, ռազմական փորձագետ Վլադիմիր Եվսեեևը: «Սկսած 2015 թ. օգոստոսից ամեն ինչ գնում էր դեպի պատերազմի: Հոկտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ բնակչության դեմ օգտագործվեցին համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգեր: Տարվա վերջում արդեն գործի էին դրվել տանկեր և հաուբիցներ. Հակամարտությանը մասնակցում էին համարյա բոլոր զինատեսակները», հիշեցրեց նա:
Ինչու՞ դա հնարավոր եղավ: Բախման մղեց Թուրքիան, համարում է կլոր սեղանի մասնակիցը: Դրանից բացի խախտվեց ուժերի հավասարակշռությունը. Ադրբեջանը ուներ քաղաքական և որոկական առավելություն: Հակամարտության սկզբին Ադրբեջանը բրոնետեխնիկայի, անօդաչու թռչող սարքերի, հրետանու, ռազմական ավիացիայի, համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարերի առավելություն ուներ` հիմնականում իսրայելական արտադրության:
«Եվ դրա հիման վրա երկրի ղեկավարությունը որոշում ընդունեց ռազմական օպերացիայի սկզբի մասին, – իր տեսակետը հայտնեց Եվսեևը: – Օպերացիային մանակցում էր չորսից վեց հազար զինվորական: Դա մարտով հետախուզություն չէր»:
Նրա կարծիքով Ադրբեջանը մասշտաբային օպերացիա էր մշակել եթե ոչ գրավելու Ստեփանակերտը, ապա գոնե դուրս գալ նրա մատույցներ:
«Ինչու՞ Ադրբեջանը չհաղթեց, ունենալով քանակական և որակական առավելություն: Դա տեղի չունեցավ շնորհիվ հայ զինվորների` ժամկետային ծառայողների հերոսության: Նրանց ամրության շնորհիվ բախումը հնարավոր եղավ կանգնեցնել: Հակառակ դեպքում մենք կխոսեինք ԼՂՀ գոտում լրիվ ուրիշ իրավիճակի մասին», համարում է Վլադիմիր Եվսեեևը:
Դրա հետ մեկտեղ, առաջիկայում նման սցենարները բացառող իրական մեխանիզմներ այսօր նա չի տեսնում: Հակամարտության գոտում զորքերի տարանջատումը, Եվսեևի կարծիքով, հնարավոր չէ, քանի որ մի կողմը առավելություն ունի:
«Ես կառաջարկեի ոչ թե զորքերը տարանջատել, այլ ծանր տեխնիկան հեռացնել այնպիսի տարածության, որը թույլ չի տա ռմբակոծել բնակավայրերը: Դա ավելի իրատեսական է, – համարում է ռազմական փորձագետը: – Եթե դա չարվի, ապա ռազմական բախման կրկնությունը անխուսափելի է»:
Դրանից բացի, նրա կարծիքով, պետք է արգելվեն որոշ զինատեսակներ: Դրանք այն զինատեսակներն են, որոնք կարող են բերել խաղաղ բնակչության զանգվածային ոչնչացման` համազարկային կրակի ռակտիվ համակարգերը, ծանր հրանոթային համակարգերը: Եթե դա չարվի, կսանձազերծվի նոր բախում, համարում է Եվսեևը:
«Անհրաժեշտ է նաև միջազգային հսկողություն, այն է` սարքեր, որոնք ցույց կտան, թե ով է հարձական նախաձեռնողը, – նշեց փորձագետը: – Բայց դա հնարավոր է միայն փոխադարձ վստահության առկայության պայմաններում: Իսկ դա չկա և ինձ հայտնի չէ, թե ինչպես փոխել այս իրավիճակը»:
Նրա անձնական կարծիքով, Ռուսատանը, իբրև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ, կարող է իր վրա որոշ պարտականություններ վերցնել. «Առաջինը` փոխել ռուսական կողմից մատակարարվող զենքի տեսականին: Դա հակամարտության կարգավորման քայլ կհանդիսանա: Երկրորդ` կատարել Հայաստանին զենքի մատակարարման պայմանագիրը: Զինատեսակների անհավասարակշռությունը պետք է վերացվի, այլապես ոչ ոք ոչ մի բանի մասին չի պայմանավորվի», համոզված է Վլադիմիր Եսվեևը:
«Իմ կարծիքով կարիք չկա խաղաղարարներ մտցնել, դրա համար պայմաններ չկան, -իր կարծիքն է հայտնում կլոր սեղանի մասնակիցը: – Խաղաղարարների հարցը պետք է քննարկվի, բայց այն ժամանկ, երբ գոնե վստահության նվազագույն մակարդակ կապահովվի»:
Առկա համաձայնությունների հստակ կատարումը ճանապարհ է դեպի խաղաղություն
Միայն ուժերի հավասարակշռությունը լուրջ ու կառուցողական բանակցությունների պայմաններ կստեղծի, գտնում է քաղաքագետ Անդրեյ Արեշևը: Նրա խոսքերով, ներկայումս Հայաստանը համալիր ջանքեր է գործադրում այդ հարցում խախտված ստատուս-քվոն վերականգնելու համար:
Հայ հասարակությունում հակառուսական տրամադրությունների խորացումից խուսափելու համար պետք է փոխել Ադրբեջանին մատակարարվող զենքերի տեսականին, գտնում է Արեշևը:
Հակառուսական տրամադրություններ Հայաստանում կան, բայց բացի Ռուսաստանից այլ ուժ, որը ի վիճակի է օգնել Հայաստանին, չկա և չի կարող լինել, համարում է քաղաքագետ Ալեքսանդր Սկակովը:
Առայժմ իրավիճակի դինամիկան, ըստ նրա, բացասական է. «Նոր պատերազմն անխուսափելի է», եզրակացրեց կլոր սեղանի մասնակիցը:
Արցախցիները զարմացրին ողջ աշխարհին իրենց հողը պաշտպանելու կարողությամբ, բարոյական առավելությունը նրանց կողմն է, համարում է հրապարակախոս Դենիս Դվորնիկովը:
Նրա կարծիքով, պետք է ոչ միայն ցավել ստեղծված իրավիճակի համար, այլ հնարավոր միջոցներով նպաստել դրա լուծմանը:
«Մենք պատրաստվում ենք Լեռնային Ղարաբաղում միջազգային գրական ակումբ բացել, – պատմեց նա: – Տաղանդավոր երիտասարդների հետ զբաղվում են մոսկովյան դասախասները: Նրանց կարծիքով, արցախցի երիտասարդները ռուսերենի իրենց իմացության մակարդակով արդեն այսօր ռուսաստանյան լավագույն համալսարանների բանասիրական ֆակուլտետների պատրաստի դիմորդներ են»:
Երբեմն քաղաքագետները սխալներ են թույ տալիս միջազգային իրավունքի տեսակետից: Նրանց առաջին սխալն այն է, որ այս հակամարտությունը ներկայացնում են իբրև հայ-ադրբեջանական, գտնում է քաղաքագետ Արեգ Գալստյանը: «Այդպես ԼՂՀ-ն զրկվում է սուբյեկտայնությունից, – նշեց կլոր սեղանի մասնակիցը: – Սա ղարաբաղա-ադրբեջանական հակամարտություն է»:
«Երկրորդը: Մենք խոսում ենք տարածքային ամբողջականության և ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի մասին, – շարունակեց նա: – Բայց մոռանում ենք ասել, որ ըստ միջազգային իրավունքի, տարածքային ամբողջականությունը ընդամենը սկզբունք է, այն ժամանակ, երբ ինքնորոշման իրավունքը նորմ է: Իսկ միջազգային իրավունքում միշտ էլ նորմը կարևոր է սկզբունքից»:
Չի կարելի թույլ տալ ապրիլյան իրադարձությունների կրկնությունը, ամփոփելով կլոր սեղանի արդյունքերը նշեց Յուրի Նավոյանը: «Ռուսաստանի գործողությունները շատ կարևոր են իրավիճակի կայունացման համար, հասարակությունում հայ-ռուսական ավելի ակտիվ փոխգործակցության պահանջարկ կա: Անհրաժեշտ է ռազմական հավասարակշռությունը, չէ՞ որ հենց ուժի երևակայական առավելությունը Ադրբեջանին մղեց ռազմական գործողությունների, – նշեց կլոր սեղանը վարողը: – Պետք է հայ-ադրբեջանական բանակցությունների անհրաժեշտ մթնոլորտ ստեղծել, միայն դրանից հետո հնարավոր կլինի անցնել բովանդակային հարցերի քննարկմանը»:
Ըստ Նավոյանի, առանց Ստեփանակերտի մասնակցության հակամարտության կարգավորման համաձայնության հնարավոր չէ հասնել:
Ելենա Խրուստալևա