(1in.am, օգոստոսի 28) «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախմբի գործադիր տնօրեն Արամ Համբարյանը:
– Պարոն Համբարյան, իմ առաջին հարցը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ, դեսպան Ռիչարդ Հոգլանդի վերջին հայտարարության մասին է: Ի՞նչ եք կարծում՝ ինչո՞ւ նա որոշեց նման հայտարարությամբ հանդես գալ իր պաշտոնը լքելուց առաջ: Հակամարտության կարգավորման 6 կետերը վերաշարադրելով՝ նա ուզում էր ճնշո՞ւմ գործադրել հակամարտող կողմերի վրա, ուղե՞րձ հղել Մոսկվային, թե՞ հրահրել ինչ-որ բանավեճ կամ քննարկում հիմնախնդրի լուծման հարցի շուրջ:
– Մինչ օրս պարզ չէ, թե ինչու այդ հայտարարությունն արվեց միայն ամերիկացիների և ոչ ռուսների, ֆրանսիացիների կողմից կամ չարվեց համատեղ հայտարարություն Մինսկի խմբի կողմից: Սա կարող է լինել Թրամփի վարչակազմի առաջին փորձը՝ հստակեցնելու իր քաղաքականությունը Ղարաբաղյան խնդրի առնչությամբ: Մենք տեսել ենք, որ Թրամփի վարչակազմը փորձում է համագործակցության ոլորտներ փնտրել Ռուսաստանի հետ, և եկեք խոստովանենք, որ Ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացը շատ քիչ ոլորտներից է, որտեղ երկար տարիներ շարունակվում է ակտիվ համագործակցությունը Միացյալ Նահանգների և Ռուսաստանի միջև: Այնուամենայնիվ, Հոգլանդի հայտարարության պատճառներն ամբողջությամբ պարզ չեն: Կարդալով ներկայացված կետերը՝ տեսնում ենք, որ նոր բան այնտեղ գրեթե չկա, փոքր-ինչ փոփոխված են Մադրիդյան սկզբունքները, բայց հիմնական գաղափարները նույնն են, և դա լավ չէ, որովհետև մենք կարծում էինք, որ Թրամփի վարչակազմը նոր մոտեցում կցուցաբերի Արցախի հարցին, նրանք կուսումնասիրեն անցյալը և կտեսնեն, որ Մադրիդյան սկզբունքները որևէ արդյունք չեն կարող տալ: Մադրիդը չի ապացուցել, որ կարող է դառնալ պլատֆորմ խաղաղության հաստատման համար: Սա ձախողված փորձ է, և, ցավոք սրտի, Թրամփը փորձում է հետևել հնացած և ձախողված գաղափարներին՝ նոր գաղափարներ առաջարկելու փոխարեն: Սա շատ ցավալի է, որովհետև ի տարբերություն Ռուսաստանի՝ Միացյալ Նահանգները լրջորեն շահագրգռված է, որպեսզի այս հիմնախնդիրը հանգուցալուծվի, և տարածաշրջանում կայունություն լինի:
– Նկատի ունեք Միացյալ Նահանգներն ընդհանրապե՞ս, թե՞ Թրամփի վարչակազմը մասնավորապես:
– Ոչ, ոչ, խոսքը ոչ թե Թրամփի, այլ ընդհանրապես ամերիկյան կառավարության և ամերիկյան ազգային շահի մասին է: Եվրասիայի տարածաշրջանում կոնֆլիկտների լուծումը, ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը, բխում է Միացյալ Նահանգների ազգային շահերից: Նրանք կուզենան, որ այս խնդիրը լուծվի: Թե ինչպես կլուծվի՝ արդեն երկրորդական հարց է: Ուստի դժբախտություն է, որ ամերիկյան կողմը ներկայացնում է մի ծրագիր, որը չի կարող լուծում ապահովել: Մյուս անհաջողությունն այն է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նոր ամերիկացի համանախագահը՝ դեսպան Շոֆերը, իր պաշտոնավարման առաջին իսկ օրվանից ծանրաբեռնված, կաշկանդված է լինելու Հոգլանդի ներկայացրած փաստաթղթի պատճառով: Նրանք պետք է հնարավորություն տային նոր համանախագահին ազատորեն գործելու, հանդիպելու կողմերի հետ և քննարկելու, թե ինչն է ձախողվել, ինչն է աշխատում: Ես չգիտեմ, թե ինչու Հոգլանդը դա արեց, բայց կարող եմ ասել, որ դա անարդար քայլ էր նոր համանախագահի հանդեպ, որովհետև նոր համանախագահը ստիպված է հենց այս հանգրվանից սկսել իր աշխատանքը:
– Երբ ամերիկացի դիվանագետը նման քայլ է անում՝ հրապարակելով, վերաշարադրելով կարգավորման նույն ծրագիրը, որը զգալիորեն կորցրել է իր արդիականությունը և շատ առումներով անընդունելի է կողմերի և մասնավորապես Հայաստանի հանրության համար, կարո՞ղ ենք եզրակացնել, որ սա ցույց է տալիս ամերիկյան դիվանագիտության սահմանափակ հնարավորությունները տվյալ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում:
– Սա ոչ թե սահմանափակումն է ցույց տալիս, այլ ամերիկյան դիվանագիտության ձախողումը: Սա ցույց է տալիս ստեղծագործականության և նոր հնարավորություններ փնտրելու ձգտման բացակայությունը, իսկ խաղաղության հասնելու հնարավորություններ կան այս տարածաշրջանում: Ամերիկացիները չեն փնտրում այդ հնարավորությունները, այլ կրկին շրջանառության մեջ են դնում վատ գաղափարները: Մենք կարող ենք գտնել այն ճանապարհը, որը տանում է խաղաղության, պարզապես ներկայացված ծրագիրն այդ ճանապարհը չէ: Եթե նայեք պետքարտուղարության ներկայացրած 6 կետերին, կտեսնեք, որ դրանք հիմնականում վերաբերում են հայկական կողմի պարտավորություններին, որ հայկական կողմը պետք է սա անի, սա անի, սա անի: Որտե՞ղ են պահանջները Ադրբեջանի նկատմամբ: Պահանջներն ու պարտավորությունները խիստ անհավասար և անհամարժեք են այս փաստաթղթում այն իմաստով, թե կոնկրետ ի՞նչ քայլեր պիտի կատարվեն հակամարտության կարգավորման համար և ավելի կարևոր հարց՝ ե՞րբ պիտի կատարվեն: Խոսքը մասնավորապես Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի որոշման մասին է, որի ժամկետն անորոշ է: Մադրիդյան սկզբունքների ամենաթույլ կողմը ժամկետների բացակայությունն է: Երբ ես թխվածքաբլիթ եմ տալիս իմ երեխաներին և ուզում եմ, որ նրանք արդար կերպով բաժանեն այդ թխվածքաբլիթը, նրանցից մեկին ասում եմ՝ դու կիսիր, իսկ մյուսին ասում եմ՝ դու որոշիր, թե որ կտորն ես ուզում վերցնել: Այս մեթոդով ես ստիպում եմ նրանց արդար գործարք կնքել: Այն երեխան, որը պետք է կիսի թխվածքաբլիթը, կկիսի այն հավասարապես, որովհետև գիտի՝ եթե հավասար չկիսի, մյուս երեխան կարող է վերցնել ավելի մեծ բաժինը: Բայց Մադրիդյան սկզբունքները նման արդար գործարք չեն առաջարկում, բոլոր հարցումներն ու պահանջները ուղղված են Հայաստանին՝ հանձնեք հողերը, հանձնեք անվտանգությունը, հրաժարվեք անկախությունից և ընդունեք միջանկյալ կարգավիճակ, իսկ Ադրբեջանից պահանջում են այն, ինչ նա պետք է անի ոչ թե այսօր, այլ վաղը. կարգավիճակը՝ վաղը, անվտանգության հարցերը՝ վաղը, և այսպես շարունակ: Սա շատ անարդար ծրագիր է:
– Մադրիդյան սկզբունքները, կարելի է ասել, ընդունվել են այն աշխարհակարգի, Ռուսաստանի և Արևմուտքի հարաբերությունների այն համակարգի պայմաններում, որն այսօր զգալիորեն խարխլված է: Դրանից հետո միջազգային իրադրությունը էապես փոխվել է, սրվել է իրավիճակը հակամարտության գոտում, տեղի է ունեցել ապրիլյան պատերազմը, որը լուրջ հետևությունների տեղիք է տալիս: Չե՞ք կարծում, որ այսօր անհրաժեշտ են հակամարտության կարգավորման այլ բանաձևեր և սկզբունքներ:
– Այո, ես համաձայն եմ: Կրկին Մադրիդյան սկզբունքների գլխավոր խնդիրը ժամկետների հարցն է: Հայերից պահանջում են տարածքային զիջումներ անել այսօր, որպեսզի Ադրբեջանը հետագայում ճանաչի Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը, բայց թե երբ կսահմանվի Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը՝ հայտնի չէ: Մի անգամ Ալիևը հայտարարել է, որ դա կլինի միգուցե 100 տարի անց: Հետևաբար երբ առաջարկվում է գործարք, ըստ որի՝ կողմերից մեկը զիջումներ պիտի անի այսօր՝ վաղը կատարվելիք խոստումների դիմաց, ապա դրա համար անհրաժեշտ է վստահություն: Այդ վստահությունը կողմերի միջև չկա, իսկ ապրիլից հետո անվստահության անդունդն ավելի խորացավ, և Մադրիդյան սկզբունքները գնալով կորցնում են իրենց կենսունակությունը, դառնում են ավելի ոչ իրատեսական և անարդյունավետ, ուստի կարծում եմ, որ հարկավոր է վերանայում, հարկավոր են նոր մոտեցումներ:
– Հնարավո՞ր է արդյոք կանխել ռազմական բախումները, եթե կարգավորման ավելի լավ ծրագիր առաջարկվի, թե՞ նախ անհրաժեշտ է կայունացնել վիճակը շփման գծում, ամրապնդել հրադադարի ռեժիմը:
– Ես միանշանակ կարծում եմ, որ ավելի ճիշտ է երկրորդ տարբերակը: Ապրիլից հետո կողմերը ավելի են կոշտացրել իրենց դիրքորոշումները: Ադրբեջանն ասում է՝ «չկան բանակցություններ՝ չկա խաղաղություն», այսինքն՝ քանի դեռ հայերը զիջումներ չեն արել, կլինեն հարձակումներ, բռնություն և նոր զոհեր: Հայկական կողմն ասում է՝ «չկա խաղաղություն՝ չկան բանակցություններ», այսինքն՝ ինչպե՞ս կարող ենք երկխոսել, երբ ամեն օր ձեր զինվորները սպանում են մեր զինվորներին, խաղաղ բնակիչներին, խոշտանգում, գլխատում են հայերին: Սա արտացոլում է այն անվստահությունը, որը կա կողմերի միջև, և Մադրիդն ամենևին չի լուծում այս խնդիրը: Հետևաբար կարծում եմ, որ այսօր բանակցային կողմերն ավելի շատ պետք է կենտրոնանան ոչ թե երկարաժամկետ կարգավորման, այլ հրադադարի ամրապնդման հարցերի վրա: Տեղի ունեցող ցանկացած հարձակում կարող է վերածվել պատերազմի: Նախորդ տարվա ապրիլի իրադարձությունները կարող էին վերաճել ավելի լայնածավալ պատերազմի: Բարեբախտաբար դա տեղի չունեցավ, բայց վաղը կամ հաջորդ շաբաթ, հաջորդ ամիս կարող է նոր հարձակում լինել, և մենք չգիտենք, թե դա ինչ հետևանքներ կունենա: Իմ կարծիքով՝ Մինսկի խմբի գլխավոր առաջնահերթությունը պետք է լինի հրադադարի ամրապնդումը:
Միացյալ Նահանգների կառավարությունը աջակցում է «Ռոյս-Էնգել» ծրագրի կենսագործմանը, որն ասում է՝ միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմներ շփման գծում, ավելի շատ դիտորդներ և դիպուկահարների հեռացում առաջին գծից: Սա շատ լավ ծրագիր է: Երբ Ռոյսը և Էնգելը առաջարկեցին այս ծրագիրը, Կոնգրեսի շուրջ 100 անդամներ իրենց ստորագրությունը դրեցին այս առաջարկությունների տակ, այնուհետև Միացյալ Նահանգների պետքարտուղարությունը հայտարարեց, որ աջակցում է այս ծրագրի իրագործմանը: ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը հայտարարեց, որ կողմ է այս գաղափարին: Հայաստանը և Արցախը հայտարարեցին, որ, իհարկե, մենք կողմ ենք այդ ծրագրին, և միայն Ադրբեջանն է մերժում այն: Որպես Ադրբեջանի մերժման հետևանք՝ տեսնում ենք երկու հանգամանք: Առաջինն այն է, որ այս ծրագիրն այդպես էլ կյանքի չկոչվեց: Երկրորդը՝ աշխարհը տեսավ, որ միայն Ադրբեջանն է, որը չի ուզում, որպեսզի միջազգային հանրությունը տեսնի, թե ով է սկսում հարձակումները շփման գծում: Միակ դրական կողմն այն է, որ մենք տեսնում ենք, թե ով է արգելափակում հաշվետվողականության, պատասխանատվության այս ծրագրի իրագործումը: Այսպիսին է իրավիճակը: Մինսկի խմբի, Ուորլիքի, Հոգլանդի, Շոֆերի և մյուսների գլխավոր խնդիրը խաղաղությունը պահպանելն է, որովհետև եթե չկա խաղաղություն շփման գծում, չի լինի խաղաղություն նաև բանակցությունների սեղանին:
– Համաձա՞յն եք, որ բավարար միջազգային ճնշում չի գործադրվում կողմերի և հատկապես Ադրբեջանի նկատմամբ, որպեսզի չլինեն նոր միջադեպեր:
– Այո, այո: Մադրիդյան սկզբունքներն ինչ-որ առումով նույնիսկ շեղում են ուշադրությունը խաղաղությունը պահպանելու անհետաձգելի խնդրից, և միջազգային հանրությունը թույլ է տվել Ադրբեջանին չափից ավելին:
– Անցնենք Հայոց ցեղասպանության ճանաչման խնդրին: Այովան դարձավ ԱՄՆ 47-րդ նահանգը, որը ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը: Ի՞նչ նշանակություն ունի այս նահանգի կողմից բանաձևի ընդունումը:
– Այս տարի Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչեցին Տեխասը և Այովան: Վերջին 15-20 նահանգները, որոնք ճանաչել են ցեղասպանությունը, չունեն հայկական մեծ համայնքներ: Սրանք այն նահանգներն են, որտեղ շատ հայեր չկան: Սա շատ կարևոր է, որովհետև մենք խոսում ենք այս նահանգների կառավարությունների հետ ոչ միայն որպես ընտրողներ, այլև որպես մարդիկ, ովքեր դավանում են ընդհանուր արժեքներ: Օրինակ՝ Այովայում կան քրիստոնեական կազմակերպություններ, որոնք շատ օգնեցին մեզ, որովհետև նրանք տեսնում են ցեղասպանությունից տուժած քրիստոնյաների և ուզում են օգնել նրանց, նրանք պայքարում են մարդու իրավունքների խախտումների դեմ: Այս նահանգները ցույց են տալիս, որ մեր ուժը Ամերիկայում ոչ միայն քվեներն են, այլև արժեքները: Հիշո՞ւմ եք այն միջադեպը Վաշինգտոնում, երբ Էրդողանի թիկնապահները հարձակվեցին խաղաղ ցուցարարների վրա և ծեծի ենթարկեցին նրանց: Այդ ժամանակ մենք աշխատում էինք Տեխաս նահանգում ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ: Մեզ ասում էին, թե դժվար է լինելու հասնել ճանաչման այս նահանգում, քանի որ շատերը պաշտպանում են Թուրքիային, կարևորում են նրա անդամակցությունը ՆԱՏՕ-ին և այլն: Մենք մտածում էինք, որ կհաղթենք, բայց միայն 60/40 տոկոս հարաբերակցությամբ, բայց Էրդողանի թիկնապահների հարձակումից հետո պատկերը փոխվեց՝ Տեխասի խորհրդարանականները 100 տոկոսով կողմ քվեարկեցին Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձևին, որովհետև մարդիկ տեսան Թուրքիայի և Էրդողանի իրական դեմքը և ասացին՝ դա անընդունելի է Ամերիկայի համար, դա այն չէ, ինչին մենք հավատում ենք: Նույն պատկերը Այովայում էր: Այժմ մնացել է երեք նահանգ՝ Միսսիսիպին, Ալաբաման և Ինդիանան, և մենք կարծում ենք, որ նույնը տեղի կունենա նաև այս նահանգներում:
Մեր աշխատանքը Ամերիկայում նման է շախմատային խաղին, մենք փորձում ենք հասնել մեր նպատակին քայլ առ քայլ: Եթե փորձես հաղթել խաղն առաջին հինգ քայլից հետո, կարող ես պարտվել, ուստի փորձում ես հասնել հաղթանակին աստիճանաբար: Մեր գործունեության ոլորտներից մեկը նահանգներում ճանաչմանը աջակցելն է, և հիմա արդեն 47 նահանգ ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը: Մյուսը մամուլն է՝ «Նյու Յորք Թայմզ», «Ասոշիեթիդ Պրես», «Վաշինգտոն Փոստ» և այլն: Այս բոլոր պարբերականները օգտագործում են Հայոց ցեղասպանություն բառակապակցությունը առանց չակերտների: Դրանից հետո գալիս են համալսարաններն ու պրոֆեսորները, քաղաքացիական հասարակությունը, էթնիկ խմբերը, կրոնական խմբերը, մարդու իրավունքների խմբերը: Այս ամենը շախմատի խաղ է, և մենք ի վերջո շախ և մատ ենք հայտարարելու թագավորին: Դա ընդամենը ժամանակի հարց է:
– Այսպիսով, ո՞րն է Հայ դատի հանձնախմբի գլխավոր առաջնահերթությունը այսօր, Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և դատապարտման հա՞րցը:
– Մենք մեկ առաջնահերթություն ունենք և դա Հայ դատն է, հայ ժողովրդի Հայրենիքի ապագան, դա է մեր «հյուսիսային աստղը», և ամենը, ինչ անում ենք, ուղղված է այդ նպատակին, որը հայ ազգի գոյատևումն է, անվտանգությունը և կենսունակությունը: Նկատի ունեմ հայ ժողովրդին լայն իմաստով՝ Հայրենիքը և Սփյուռքը: Սա է մեր նպատակը: Եթե ուզում ենք կանխել Թուրքիայի ագրեսիան Հայաստանի նկատմամբ, մասնավորապես՝ Հայաստանի շրջափակումը, աջակցությունը Ադրբեջանին, ապա դրա լավագույն ձևը Թուրքիային միջազգայնորեն դատապարտելն է ցեղասպանության հանցագործության համար, դրան միջազգային ձևակերպում տալը: Սա շատ կարևոր դաշտ է, բայց ցեղասպանության հարցն անցյալի մասին չէ: Եթե Հայոց ցեղասպանության խնդիրը երեկվա մասին լիներ, ապա կլիներ միայն արժեքների խնդիր, որն արտահայտվում է զոհերի հիշատակը ոգեկոչելով և մոմ վառելով: Իրականում ցեղասպանության դատապարտման խնդիրը անվտանգության խնդիր է Հայաստանի համար: Կարո՞ղ է Հայաստանը անվտանգ լինել այսօր, երբ իր հարևանը ժխտում է ցեղասպանության փաստը: Մենք ասում ենք՝ ոչ:
Նմանապես մեզ համար կարևոր է Արցախի խնդիրը: Արցախի խնդիրը միայն տարածքային վեճ չէ կամ պայքար տարածքային ամբողջականության և ինքնորոշման միջև, այն կարևոր նշանակություն ունի Հայաստանի անվտանգության և ապագայի տեսանկյունից: Նույնը կարելի է ասել նաև մեր տնտեսական օրակարգի մասին: Երկու տարի առաջ մենք ստորագրեցինք առևտրի համաձայնագիր Միացյալ Նահանգների և Հայաստանի միջև: Այս տարի փորձում ենք հասնել կրկնակի հարկման բացառման համաձայնագրի ստորագրմանը: Բոլոր այս հարցերը ծառայում են մեկ նպատակի՝ Հայաստանի գոյատևմանն ու անվտանգությանը:
– Ինչպե՞ս կարելի է խորացնել Միացյալ Նահանգներ-Հայաստան հարաբերությունները, դրանք բարձրացնել նոր մակարդակի կամ ինչպես ամերիկացի դիվանագետ Ջոն Հեֆերնն է վերջերս ասել՝ «օգնության տրամադրման վրա հիմնված մեր երկկողմ հարաբերությունները զարգացնել՝ հասնելով առևտրային համագործակցության վրա հիմնված հարաբերությունների»:
– Մենք կառուցում ենք հայ-ամերիկյան հարաբերությունները 2015 թ. ստորագրված Առևտրի և ներդրումների շրջանակային համաձայնագրի (TIFA) հիման վրա երեք քայլերով: Առաջին քայլը պետք է լինի կրկնակի հարկման բացառման համաձայնագիրը ստորագրելը: Այն խիստ անհրաժեշտ է մեզ, որպեսզի կարողանանք հրավիրել ամերիկացի ներդրողներին Հայաստան և ցույց տալ, որ նրանք կրկնակի չեն հարկվելու: Երկրորդ խնդիրը Հայաստանի և Միացյալ Նահանգների միջև ուղիղ չվերթներ կազմակերպելն է: Խոսքը պարզապես կոմերցիոն թռիչքների, ուղևորների մասին չէ: Մեր նպատակն է բեռնատար ինքնաթիռների թռիչքներ, այսինքն՝ ապրանքի արտահանում կազմակերպել Երևանի և Լոս Անջելեսի միջև: Երրորդ կարևոր նպատակը նոր համաձայնագիրն է «Հազարամյակի մարտահրավերներ» կազմակերպության հետ: Նախորդ անգամ ծրագրի ֆինանսավորումը վերաբերում էր հիմնականում ոռոգմանը և ճանապարհների կառուցմանը Հայաստանում: Բայց այս անգամ ուզում ենք, որ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի շրջանակներում Հայաստանում իրականացվի STEM (գիտություն, տեխնոլոգիաներ, ինժեներական գործ և մաթեմատիկա) կրթական ծրագիրը: Այդ ծրագիրն արդեն իրականացվել է Վրաստանում, ուստի կուզենայինք, որ Հայաստանը ևս մասնակցեր այդ ծրագրին:
– Վերջին հարցը նախագահ Թրամփի վարչակազմի և իր քաղաքականության մասին է: Պե՞տք է սպասենք ակտիվ քաղաքականություն Թրամփի կողմից մեր տարածաշրջանի ուղղությամբ:
– Շատ դժվար է հասկանալ վարչակազմի քաղաքականությունը, քանի որ նրանք, իմ կարծիքով, դեռևս խնդիր ունեն հասցնելու իրենց ձայնը աշխարհի այս հատվածին: Մի կողմից, Թրամփը չափից ավելի գործնական, բիզնես մոտեցում է ցուցաբերում արտաքին քաղաքականության ոլորտում, ինչը խիստ է տարբերվում Ամերիկայի ավանդական արտաքին քաղաքականությունից: Ամերիկան ընդհանրապես ավելի գլոբալ մոտեցում է ցուցաբերում արտաքին քաղաքականությանը՝ ձգտելով համաշխարհային առաջնորդության, իսկ Թրամփը գործարարի, առևտրականի պես է նայում այս հարցերին, ինչը կարող է լուրջ մարտահրավերներ առաջացնել մեզ համար, քանի որ Ադրբեջանը և Թուրքիան առևտուր անելու շատ բան ունեն: Սա մոտեցումներից մեկն է:
Մյուսը «Առաջինը Ամերիկան» մոտեցումն է: Կարծես, Թրամփն ավելի շատ է հակված մերժելու արտաքին ճնշումը, քան նախորդ նախագահները: Ասենք, Բուշը, Քլինթոնը կամ Օբաման հաշվի էին առնում Թուրքիայի կարծիքը կամ տեղի էին տալիս Թուրքիայի ճնշմանը: Թրամփի պարագայում փոքր-ինչ այլ վիճակ է: Կարծում եմ՝ սա շատ լավ հնարավորություն է, որ ինչ-որ պահի Էրդողանը կարող է անցնել «կարմիր գծեր» Թրամփի վարչակազմի հետ հարաբերություններում, և Էրդողանի ագրեսիվ վարքագիծը կարող է ազդել թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների վրա:
Երրորդ հանգամանքն այն է, որ Թրամփի շատ աջակիցներ մեծ ուշադրություն են հատկացնում կրոնական հարցերին, կրոնական ազատությանը և քրիստոնյաների պաշտպանությանը աշխարհում, հետևաբար Թրամփի վարչակազմը կարող է նայել մեզ առնչվող մի շարք խնդիրների հենց այս տեսանկյունից, և սա շատ հետաքրքիր է: Խոսքն, օրինակ, Ջուղայի խնդրի, Թուրքիայում հայկական եկեղեցիների կամ Ստամբուլում հայերի կրոնական ազատության խնդրի մասին է: Սրանք խնդիրներ են, որոնց Թրամփի թիմակիցները կարող են այլ կերպ նայել, քան Օբամայի կամ Բուշի թիմակիցները: Մենք փորձում ենք աշխատել բոլոր այս խնդիրների ուղղությամբ, բայց ինքը՝ Թրամփի վարչակազմը դեռևս հստակեցնում է իր մոտեցումը մեր խնդիրներին:
– Հայկական լոբբինգը բավարար ուժ ունի՞ ազդելու վարչակազմի քաղաքականության վրա:
– Սա մարտահրավեր է: Թրամփը՝ որպես թեկնածու և նախագահ, քաղաքական կուսակցական համակարգի ծնունդ չէ: Օբաման, Բուշը, Քլինթոնը, Ռեյգանը թրծվել են քաղաքական դաշտում, անցել են երկար ճանապարհ՝ բարձրանալով կուսակցական, նահանգային համակարգերի աստիճաններով, լինելով կոալիցիաների մեջ, դառնալով կուսակցական ղեկավարներ, և վերջում բարձրացել են այս համակարգի գագաթը: Եվ քանի որ մենք շատ լավ ինտեգրված ենք այս համակարգերին՝ հնարավորություն ենք ունեցել գործակցելու այս գործիչների հետ նրանց վերելքի ճանապարհին, այնպես որ, երբ Ռեյգանը դարձավ նախագահ, նա շատ լավ գիտեր հայերին: Նույնը կարելի է ասել Բուշի, Քլինթոնի, Օբամայի մասին: Նրանք գիտեին հայերին նահանգներից, կուսակցություններից, կոալիցիաներից, էթնիկ համայնքներից, և մենք շփման փորձ և կապեր ունեինք նրանց հետ: Թրամփի ընտրությունն ավելի շատ նման է Շվարցենեգերի ընտրությանը Կալիֆոռնիայում. նա համակարգ եկավ ոչ թե ներքևից, այլ վերևից՝ միանգամից զբաղեցնելով ամենաբարձր պաշտոնը, ինչը նշանակում է, որ մենք ավելի քիչ հնարավորություններ ունեինք փոխազդելու և հարաբերություններ հաստատելու նրա հետ: Սա է իրողությունը: Բայց սա չի նշանակում, որ մենք հնարավորություններ չունենք, և մենք պետք է աշխատենք այդ հնարավորություններն օգտագործելու ուղղությամբ:
Հեղինակ՝ Արամ Սարգսյան